In het oude normaal was je gewoon ‘af’ als je verloor. In de nieuwe orde wacht je de dood.
In de immens populaire Squidgames is het gebruikelijk dat je wordt gedood als je het spel verliest. Meedogenloos, aldus de NOS.
Het Zuid-Koreaanse Spel is behalve vermaak, alles behalve verbeelding. Het is gebaseerd op de realiteit. En zo is het. In de jungle geldt het recht van de sterkste en daar overleven de fitsten. Als echter van de realiteit een spel wordt gemaakt, is er dan een ook een risico dat van een spel de realiteit wordt gemaakt? We weten dat het spelen van gewelddadige videospellen de ontwikkeling van kinderen schaadt.
Op schoolpleinen – vanouds al een jungle – worden nu onschuldige spelletjes op Zuid-Koreaanse wijze afgerond. Dood in plaats van af. Annamaria Koekoek…tot de dood ons scheidt. En kom nu niet aan met Hangman, Landjepik of het aloude ‘politie-boefje’… Wie is er nu koekoek?
Het NTR programma De Societeit vertoonde afgelopen week een eigentijdse versie van een Quitgame. De boodschap is duidelijk: zonder spuit lig je er uit.
Geschikt vanaf 9 jaar.
O ja, De Societeit is een inclusieve talkshow en wordt opgenomen in de stad waar het een gezegde is: geen woorden, maar daden.
O ja, de NTR is “Publieke omroep met wettelijke taken op het gebied van informatie, educatie, cultuur, jeugd en diversiteit. De NTR maakt speciale programma’s voor alle doelgroepen.”
Het is mijn dagelijks werk om scholen te helpen het sociaal veiliger te maken. Om niet normaal te maken wat niet normaal is. Om leerlingen in een veilige omgeving te helpen stoppen met niet-ok-gedrag. Andere omgeving, ander gedrag.
Om te stoppen zonder straffen. Zodat iedereen wint.
Dat kunnen we, omdat pesten niet het gedrag is van een zieke geest, maar het gevolg van een ziek systeem, zoals Zimbardo overtuigend aantoonde. In het geval van de creatieve geesten van de NTR merk ik hoeveel moeite het me kost om dit voor ogen te houden … het is niet de geest, maar het gevolg. Van wat? Van de heersende geest?
Ecosystemen fascineren mij als bioloog. Je ziet ze met je ogen dicht. Ecosystemen worden gevormd door de wisselwerking tussen organismen onderling en met hun abiotische omgeving in een afgebakend gebied. Ook de aarde is een systeem. In een systeem zijn altijd drie principes aanwezig: balans, afbakening & bijdrage. In een gezond systeem is er een gerechtvaardigde balans van geven en ontvangen. Iedereen heeft ook recht op een eigen plaats in het systeem (afbakening). En tenslotte levert ieder een betekenisvollebijdrage.
Wat is er gaande in onze wereld in deze dagen? Ik doe een poging om de wereld met een systemische bril te bekijken. Dit essay is ook een vervolg op eerdere artikelen: (1) Angst, Autonomie & All you need, en (2) Vijf stappen naar volledige overheersing van een samenleving, en (3) Homo sorosensus. In dit deel beschouw ik de drie systeemprincipes zoals we die in de wereld kunnen waarnemen. Elk mens is onderdeel van het (eco)systeem Aarde. Daarom begin ik bij de drie basisbehoeften van de mens. Samen met drie complementaire menselijke basisvermogens geven ze zicht op het gedrag van individuen. Zij behoren tot het interne systeem van een mens. Vervolgens zoom ik uit van het individuele organisatieniveau naar populatieniveau. Daarbij verwoord ik de systeemprincipes als drie basiskrachten in de wereld: Gezag, Geest & Geld. Het zal blijken dat deze drie krachten een moreel appèl op de mens doen. Tenslotte, in een systeem zijn actoren en is er een omgeving. In het ecosysteem Aarde is het Klimaat onze omgeving. Onderstaande figuur is een schematische voorstelling van de werking van het systeem.
1. Menselijke basisbehoeften en -vermogens
Een mens is uitstekend toegerust om te functioneren in een systeem. De drie systeemprincipes vinden we terug in de vorm van de drie psychologische basisbehoeften van de mens: Relatie, Autonomie & Competentie. Deze behoeften vormen de basis van de Self Determination Theory van Ryan & Deci.
Relatie: de behoefte om verbonden te zijn met ‘de ander’. (Balans)
Autonomie: de behoefte om eigen keuzes te kunnen maken – en daar ook verantwoordelijk voor te zijn. (Afbakening)
Competentie: de behoefte om het zélf te kunnen. Om van betekenis te kunnen zijn. Om een bijdrage te kunnen leveren. De mate waarin we onafhankelijk kunnen zijn. De mate waarin we zelfvoorzienend zijn. (Bijdrage)
Waar deze behoeften worden vervuld, handelen mensen intrinsiek gemotiveerd. Autonomie is het sleutelbegrip en voorwaarde voor met name de behoefte aan relatie. Zie ook artikel (1). Goed beschouwd kun je stellen dat deze basisbehoeften altijd en alleen relevantie hebben als ze in verhouding tot een ander staan.
Een mens heeft niet alleen iets nodig, maar ook te geven. Waar volledig tegemoet wordt gekomen aan de drie basisbehoeften, daar komen ook de menselijke basisvermogens volledig uit de verf: Openheid, Nieuwsgierigheid & Creativiteit. Bij mijn weten zijn deze vermogens nog niet eerder op deze wijze verbonden aan de menselijke behoeften. De vraag ‘wat heb je nodig?’ heeft een equivalent in de vraag ‘wat kun je geven?’.
Openheid wil zeggen dat we ‘de ander’ zonder angst en oordeel tegemoet treden. Contact kunnen maken. Naar elkaar kunnen luisteren. Elkaar kunnen steunen.
Nieuwsgierigheid helpt ons om de wereld om ons heen te ontdekken.
Creativiteit brengt ons oplossingen en inzichten die onze leefwereld vergroten en verbeteren.
Van een open naar een fixed mind
Gedrag ontstaat als gevolg van de interactie met onze omgeving. De ideale omgeving draagt bij aan het vervullen van de basisbehoeften van de mens. Het is ook de voedingsbodem waarin de drie basisvermogens voluit kunnen functioneren. De basisbehoeften en de basisvermogens vormen in een systeem op deze wijze ook een balans van ontvangen en geven.
Wie zijn vermogens voluit kan gebruiken, heeft een open mind. Een ideale omgeving is de plaats waar men vrij is van vrees en stress. Het zal echter duidelijk zijn dat deze ideale omgeving veelal een utopie is. In elk ecosysteem is het ‘eten of gegeten worden’. Een fixed mind is dan nodig om te overleven. Ieder mens heeft daarvoor in zijn jeugd een vaste mindset ontwikkeld. Angst & stress maken dat we niet meer open kunnen staan voor elkaar en dat we niet meer helder kunnen nadenken.
2. Drie systeemkrachten
Hoe kunnen we de systeemprincipes in een samenleving terugzien? Of bij de wereldbevolking als geheel? Het is echter wat vreemd om te spreken over de autonomie van de wereldbevolking. Daarvoor zijn er teveel variabelen die invloed uitoefenen. Ook is de vraag tegenover wat of wie is de mensheid autonoom. Daarom spreek ik over drie krachten als afgeleiden van de eerder genoemde systeemprincipes, te weten Gezag, Geest & Geld. Deze krachten ontstaan in bovenstaand model als het gevolg van het gebruik van de menselijke basisvermogens.
Gezag gaat over de verhouding tussen mensen. Wie heeft het voor het zeggen? Wie voert er regie? Gezag gaat over de hiërarchie in het systeem. Gezag wordt gedragen. Daar moet men waardig voor zijn. Recht doen en Gerechtigheid oefenen is de opdracht van een gezagsdrager.
Geest: gedachten zijn tolvrij en vrijheid van meningsuiting is een groot goed. Bovenal is het een basisvoorwaarde voor sociale veiligheid.
Geld is onmiskenbaar een macht in de wereld. Loon naar werken zou uitgangspunt moeten zijn. Tevredenheid in de economie van het genoeg.
Moreel appèl
Elk van deze krachten kan worden aangewend op een wijze die andere mensen recht of onrecht doet.
In de Bijbel wordt verslag gedaan van de verzoeking van Jezus door de satan (Mattheüs 4:1-11). In dit verhaal gaat het over de strijd tussen goed en kwaad. De drie verzoekingen betreffen de drie systeemkrachten waarover we in dit essay spreken, teruggebracht tot de essentie. Levensonderhoud, gezag dragen, en een veilige plek om te wonen. Om het makkelijker te onthouden: Brood, Boer, Boerderij. Het venijn zit ‘m in de staart van de verzoeking. De veilige plek wordt alleen verkregen na de erkenning van de satan als heer. Dat zou echter niet anders zijn dan de slavernij zoals ik dit in de bovenroute van het model plaats. Die route wordt ingeslagen als een mens hebzuchtig, immoreel, en zelfverheffend is. Jakobus, een leerling van Jezus, heeft het over de begeerte van het vlees, de begeerte van de ogen, en de grootsheid van het leven.
Wat gebeurt er als hebzucht, hoogmoed en immoraliteit hoogtij vieren?
Gezag ontaardt dan in macht en machtsmisbruik. Machthebbers zien anderen dan als gebruiksvoorwerp, in plaats van gesprekspartner. Men beschikt er naar believen over. Zie ook artikel (2). Wie zich verheven voelt boven de ander, is hoogmoedig. Wie geen recht en gerechtigheid doet, gunt de ander geen plaats. De geschiedenis leert dat er overwonnen volken worden verplaatst en vermengd, in ballingschap werden gedreven, uitgemoord. Dat men van huis en haard moet vluchten om zich het vege lijf te redden. Ik noem dat ontvolking.
Autonomie bevordert nieuwsgierigheid en dat leidt tot nieuwe inzichten. Waar de menselijke geest wordt ingeperkt door manipulatie, (in)tolerantie, dominantie en intimidatie, daar begint de slavernij. De rol van het geweten is dan uitgespeeld. Immoraliteit – of ook a-moraliteit – is dan aan de orde.
Geld kan leiden tot geldzucht. Men streeft naar andermans bezit. Dat leidt onherroepelijk tot schuld aan de andere zijde. Schuld die moet worden ingelost door grond, grondstoffen, en arbeid.
Schuld, Slavernij & Ontvolking zorgen weer voor Angst & Stress, waardoor menselijke basisbehoeften niet worden vervuld. Gezag, Geest & Geld doen dus een moreel appèl op ieder mens. Het zal duidelijk zijn dat wanneer deze drie systeemkrachten door verkeerde handen worden bestuurd, de wereld afstevent op de ondergang.
3. Klimaat
In de Biologie maken we in een ecosysteem onderscheid tussen biotische en abiotische factoren. In het ecosysteem Aarde is de temperatuur dus een abiotische factor die van invloed is op onze leefomgeving. Niet voor niets woedt er ook een klimaatstrijd over de bijdrage van de mens aan de opwarming van de aarde. Om de menselijke soort te laten overleven, zal het aantal mensen op aarde drastisch teruggebracht moeten worden. Althans, zo vinden sommigen. Het is immers eten of gegeten worden. Overbevolking wordt mondiaal gezien als het grootste probleem. Het zijn echter niet de hoeveelheid mensen die een probleem vormen, maar de verdeling van de grondstoffen die ze verbruiken. Het streven naar welvaart is niet het probleem. Wel het niet willen delen. Waarmee ik uiteraard op geen enkele wijze beweer dat zorg voor onze leefomgeving niet noodzakelijk is!
4. Tot besluit
We zien in deze dagen dat de autonomie van de mens wordt ingeperkt, dat mensen wereldwijd monddood worden gemaakt, en dat we gedwongen worden om afstand tot elkaar te bewaren. Schulden worden vergroot. Niet zelf nadenken, niet te dicht bij elkaar, en niet te veel vrije ruimte. Gedragsbeïnvloeding kan daarom alleen via deze dingen gaan. Deze maatregelen hebben dan ook onmiddellijk het effect van een fixed mind. Zowel UN als WHO maken duidelijk te streven naar een nieuw normaal van wereldwijde solidariteit en gedeelde verantwoordelijkheid. Zie ook artikel (3). De echo daarvan klinkt uit de monden van politieke leiders in de hele wereld.
Gates en zijn vrouw hebben de systeembenadering in elk geval goed begrepen. Zij zien klimaatproblemen als het gevolg van overbevolking. Het is hun voorspelling dat als de mensheid niets aan het klimaatprobleem doet, er een volgende pandemie op de loer ligt. Ook zien zij dat mensen minder kinderen krijgen als de gezondheid verbetert. En de beste en effectiefste manier om de gezondheid te verbeteren, is vaccineren. Daarom investeren zij in global health care en al vanaf 2010 in vaccins. Hun andere focusgebieden zijn de landbouw, (het voorkomen van) gezinsvorming, en onderwijs.
In dit artikel beoog ik inzicht te geven in het systeem waarin we als mensen leven. Daarmee heb ik nog geen antwoord gegeven op de vraag wat er gaande is. Het bovenstaande model biedt genoeg aanknopingspunten om de juiste vragen te stellen en de juiste sporen te volgen. Welke maatregelen worden genomen en welke effecten hebben ze? In welke cirkel passen ze? Een bekend mechanisme is ‘follow the money’. Twee andere mechanismen horen dus te zijn: ‘follow the mind’ en ‘follow the mighty’. Hebben zij of heeft hij/zij het beste met de wereldbevolking voor? Want dat is uiteindelijk de vraag. Wat is het morele kompas? Ik denk graag het goede van iemand, maar goedgelovig is in deze wereld niet op zijn plaats. Daarvoor is er teveel kwaad in de wereld.
Het tegendeel van liefde is geen haat, maar onverschilligheid (Elie Wiesel). Het gezegde ‘overwin het kwade door het goede’ is hier meer dan op zijn plaats.
Uit voorzorg blijven we binnen en werken we thuis. Uit veiligheid schudden we geen handen en houden we afstand. Met verstand doen we dat uit liefde voor onszelf en voor elkaar. We raken er zelfs aan gewend. Aanvankelijk waren we verward en ongerust. Wat op ons afkwam, was onzichtbaar, gevaarlijk en onbekend. En dat is het nog steeds.
De overheid doet er dan ook alles aan om ons te overtuigen dat alle maatregelen nodig zijn om het veiliger te maken. De enige reden om een maatregel te versoepelen is wanneer we zeker weten dat het veilig is. Als het virus uitdooft, dan kan ook de angst ervoor uitdoven.
Omdat het gevaar groter is dan onszelf, gaan we het ook samen te lijf. Want samenwerken vergroot onze kans op overleven. En samen moeten we corona controleren, voordat het ons controleert. We moeten het laten uitdoven. En als we de controle hebben, dan kunnen we voorzichtig weer een stapje naar buiten zetten. Het is een natuurlijke reactie. Hoe werkt dat in ons brein?
Angst
Angst is een mechanisme dat ons in leven houdt in een onveilige omgeving. Dagelijks omringen ons allerlei onbekende gevaren. Onze antenne daarvoor is angst. Soms ervaren we angst als een emotie, dan weer als een vorm van druk (stress). We krijgen er buikpijn van. Onveilige omgevingen en situaties worden in ons geheugen opgeslagen. Hoe groter de impact van een onveilige situatie, hoe sterker deze in ons geheugen is verankerd. Angst dooft alleen uit als we met ons verstand zeker weten dat het veilig is [2]. Dan bekijk je bij aankomst in een hotelkamer eerst even de aangegeven vluchtroute. En dat doe je zeker als je al een keer een ontruiming hebt meegemaakt.
In een onveilige omgeving schakelt ons brein over op vaste denkpatronen om te overleven [3]. Dat noemen we een schema of een fixed mindset. Het kost ons dan moeite om ons te verbinden met anderen in onze omgeving.
Er zijn zes dingen waar we angst voor kunnen hebben: afwijzing, zwakte, onzekerheid, fouten, buitensluiting en onbegrip. En ja, we kunnen van alle angsten wat hebben. Daarom blijft de een binnen om de onzekerheid te lijf te gaan. Een ander vreest niet opgewassen te zijn tegen het virus. En een derde houdt afstand om niet afgewezen te worden. Want ons verstand zegt dat dit allemaal het veiligst is. Daarom heet het ook gezond verstand.
Angst belemmert het werkgeheugen en het oppikken van nieuwe informatie. Kinderen stappen over op een fixed mindset als ouders zich te veel zorgen maken [4]. Ook wanneer je wordt bekritiseerd, bestraft of afgewezen, dan reageert je brein alsof je leven wordt bedreigd. Onze eerste neiging is daarom ook dat we ons niet in zo’n positie willen brengen. Sociale afwijzing geeft dezelfde neuronale activiteit als fysieke pijn [5]. Onderzoek toont aan dat onze hersenen onze sociale behoeften gelijk stellen aan onze overleving [6]. We willen een ander dan ook (kunnen) vertrouwen.
Autonomie
Mensen die voelen dat ze controle over hun leven hebben en die een doel in hun leven hebben, zijn minder gevoelig voor angststoornissen, zelfs als ze door de zwaarste tijden gaan [7]. Dat gevoel noemen we een interne locus of control. Mensen met een externe locus of control schrijven hun gedrag of resultaten toe aan oorzaken buiten zichzelf. Zij voelen zich eerder slachtoffer van een situatie en lopen een groter risico op angstige en depressieve gevoelens. Hoe hulpelozer, hoe hopelozer. Hoe minder controle iemand meent te hebben in een bedreigende situatie, des te meer stress zal dat opleveren.
Variaties in eigenwaarde en de interne locus of control voorspellen ook de mate van de cortisolafgifte [8]. Cortisol is het hormoon dat een prominente rol speelt bij chronische stress. Een chronisch hoge cortisolspiegel zorgt voor een afname van het aantal verbindingen tussen de hersencellen in de verschillende hersengebieden. Daardoor kan de angstrespons dus minder goed onder controle worden gehouden en wordt deze dus heviger [2]. De afname van het hersenvolume als gevolg van chronische stress hangt bij jongeren samen met het niveau van zelfrespect en ervaren autonomie [8].
Een van de drie psychologische basisbehoeften is de behoefte aan autonomie [9]. De vrijheid om zelf keuzes te mogen maken of om ergens invloed op uit te kunnen oefenen. Om controle over ons leven te hebben. Wat we onder controle hebben, is geen crisis meer. Dan zijn de risico’s beheersbaar en kunnen we ons (openbare) leven daarnaar inrichten. Want autonomie is altijd een begrensde vrijheid. Vrij van vrees bestaat per definitie bij het scheppen van een omheining.
Hiërarchie creëert onvermijdelijk vrees, omdat je altijd iets weggeeft van je eigen autonomie. En hoeveel vertrouwen heb je dan dat je niet wordt bekritiseerd of bestraft als je je fouten toegeeft of je mening uit [10]? De voornaamste triggers voor een stressrespons zijn onrealistische deadlines, gebrek aan respect, oneerlijke behandeling, niet gehoord worden, en niet gewaardeerd worden [11, 12, 13]. Hoeveel vertrouwen hebben we dat een ander jouw behoefte aan autonomie respecteert? En hoe kunnen jouw medewerkers weten dat het veilig is?
All you need
Volmaakte liefde verdrijft de vrees. Veerkracht ontlenen we aan een zinvol leven, aan de mate waarin we effectief om kunnen gaan met angst, en de mate waarin we ons sociaal kunnen gedragen [14, 15, 16]. Een zinvol leven kent verschillende pijlers. Ergens bij horen is er een van. Het nastreven van een doel dat iets bijdraagt aan de samenleving is een andere pijler. Mensen die zo’n doel hebben, beschikken ook over een grotere zelfkennis. Zelfkennis blijkt daarmee een belangrijk ingrediënt voor een zinvol leven [17]. Weten wie je bent en wat je kunt.
Om betekenisvol te kunnen zijn, is het van belang dat mensen ook het gevoel kunnen hebben een positieve bijdrage te leveren. Martela & Riekki noemen dat weldadigheid – beneficience [18]. Weldadigheid is het doen van iets goeds voor een ander. Het blijkt dat weldadigheid ook voordelig is voor je eigen welbevinden [19] . Being good by doing good [20]. Hoe meer we ons welbevinden, hoe meer goed we kunnen doen. En hoe meer goed we doen, hoe meer we ons welbevinden. Niet alleen de beste in de wereld, maar ook het beste voor de wereld. Het leven verwacht iets van ons.
Welbevinden kun je definiëren als de mate waarin iemand voluit functioneert [21]. Wie zo leeft, leeft vanuit een benefit mindset [22]. Met een benefit mindset spreken we niet alleen onze eigen potentie aan, maar we zoeken deze bij te laten dragen aan het welbevinden van anderen en de samenleving als geheel. Een growth mindset bekrachtigt ontwikkeling [23]; een benefit mindset stimuleert ontwikkeling ten dienste van anderen. Mensen met een benefit mindset vragen zich af hoe ze van betekenis kunnen zijn in het leven – van anderen. Zij dragen zorg voor alle mensen op de hele planeet. Leven vanuit een benefit mindset betekent dat men niet alleen weldenkend is, maar ook weldoet. Weldaden creëren een betere wereld. Van competitie naar contributie. Je bent niet alleen zelf van betekenis, maar ook de ander krijgt betekenis voor jou. Een benefit mindset maakt het vieren van verschillen mogelijk. Want waar een ander staat, kun jij niet zijn. Verschil moet er zijn.
Daarom blijft de één binnen om de ander te kunnen laten zorgen. Daarom kan de één haar kleinkinderen niet op bezoek hebben, maar wel de kleinkinderen van een ander onderwijzen.
Online ontmoeten neemt in deze Coronatijd een grote vlucht. Ik merk dat ik heel snel wen aan online overleggen. Met elk team ontwikkel je weer een routine. Als leidinggevende vraag ik mij ook af: “Hoe houden we elkaar vast als offline ontmoeten er de komende weken niet in zit? Hoe leidt je op afstand een team in een crisis?” Ik deel je vijf van mijn inzichten.
1. Vertrouw
Het klinkt natuurlijk als een open deur, want ook voor Corona was dit voor mij een uitgangspunt. Niettemin, veel signalen die je anders onbewust of in de wandelgangen oppikt, vallen nu weg. Van Weggemans is de uitspraak dat niemand komt naar zijn werk om er een zootje van te maken. Ergo, dat doe je ook niet als je thuiswerkt.
Hoe bouw je van een afstandje aan vertrouwen? Spreek kaders af en geen regels. De kern van kaders is de bedoeling. Wees alert dat taken en rollen helder blijven. Onzekerheid geeft ongemakkelijkheid. Kijk naar wat je wél weet. En leer met elkaar continue.
2. Een beller is sneller
Kom tot de kern. Ik merk dat de concentratieboog – ook de mijne – in een online overleg veelal korter is dan offline. Voor een deel komt dat doordat een belangrijk deel van de non-verbale communicatie wegvalt. Het kan ook zijn dat de huidige crisis nogal overweldigend is. En dan helpt het om kort en krachtig tot de kern van een bespreekpunt te komen.
Vergaderdiscipline is noodzakelijk om te kunnen horen wat ieder te zeggen heeft. Na de introductie van een punt doe ik veelal een rondje. Iedereen komt aan de beurt – dat is ook goed voor het besef van gelijkwaardigheid, voorspelbaarheid en sociale veiligheid. Daarna kan ieder reageren bij handopsteken. Punt samenvatten, conclusie, afspraak of besluit formuleren. Nog een rondje om akkoord te horen. Door de vaart er in te houden, kun je ook je aandacht er beter bij houden. Het is wel verstandig om de groep niet groter te laten zijn dan 12-15 personen.
3. Korte cirkels
Teams die werken met wekelijkse bordsessies zoals bij LeerKracht of Scrum, zijn al gewend aan korte cycli. Hoe meer onzekerheid, hoe kleiner de stapjes moeten zijn om vooruit te komen. Het overlegcircuit is gebaat bij korte cirkels en korte lijntjes. Beter twee keer per week een uur dan één keer per week twee uur uittrekken voor een overleg. Je hoeft er toch je deur niet voor uit!
4. Herijk verwachtingen
Meer dan ooit zijn het concreet uitspreken van verwachtingen, het managen ervan én het uitvragen bij anderen in onzekere tijden noodzakelijk. We doen nu alleen wat moet en wat we vol kunnen houden. Temper het tempo. Het hoeft niet perfect – tegen onderwijsmensen kun je dat gerust zeggen. Zij ervaren grote emotionele betrokkenheid bij het werk. Ik spreek daarom ook mijn vertrouwen uit in hun vakmanschap. En we zien dat beperkingen ook leiden tot innovatie. Niets is zo krachtig als het juiste idee op het juiste moment of het juiste moment voor het juiste idee. Dat is wijsheid in het hier en nu.
5. Check in / check out
Onzekere tijden voeden de vrees. Het moet glashelder zijn dat het welzijn van je team bovenaan staat. Vrees is besmettelijk. Evenals optimisme. Het eerste geef je een uitlaatklep. Het tweede leef je voor. Begin een online teamoverleg met een korte check in, waarbij je kunt variëren met een waarderende startvraag. Wat was afgelopen week je mooiste inzicht? Ook het uitchecken mag bij het online ritueel behoren.
Tot slot
Samenvattend: in kleine stapjes afwisselen van aandacht voor het proces, voor het resultaat, en voor welbevinden. Online, maar niet @lleen! Voor alles geldt echter: wat je offline niet voor elkaar kreeg, krijg je online ook niet op orde.
Ik heb nog genoeg vragen over. Als dit online goed werkt, verbetert het dan straks de offline ontmoetingen? Wat betekent een onzekere tijd voor de sociale cohesie en sociale veiligheid in het team?
Het zijn de donkere dagen voor kerst. Uit een klas galmt het ‘Vrede op aarde’. Een toepasselijker lied is er niet als we onze klassenronde lopen. In de groepen 4-8 vertellen we iedere maand hoe het gesteld is met de sociale veiligheid in de school. Hoe we dat weten? Dat melden onze leerlingen zelf. We weten het uit betrouwbare bron. Zij doen voor ons het licht aan, zodat wij weten wie opvalt en waar we te weinig regie voeren op de ruimte.
In de natuur kennen we vrije uitloop-eenden, -kippen, -koeien, en -varkens. De natuur gaat haar gang en de pikorde zorgt ervoor dat ieder dier zijn plaats kent. Wat niet sterk genoeg is, wordt buitengesloten en gaat dood. Die is de gebeten hond, het zwarte schaap, het haasje, of het lelijke eendje. Geen boer die het zover wil laten komen. Vrij van vrees en stress is immers een van de vijf vrijheden voor dierwelzijn!
In een klas en in een school is geen vrije uitloop of vrije ruimte. Dat was een van de eerste lessen die ik leerde toe ik voor de klas stond. Of de klas bezet de ruimte óf de leraar. En hoe groter het wederzijdse vertrouwen is, hoe soepeler de regie over de ruimte gaat. Maar waar leerlingen zélf hun ruimte moeten regelen, daar gaat de natuur haar gang. Survival of the fittest.
De veiligheid van burgers wordt vergroot door het verzamelen van inlichtingen. Stel je eens voor dat de AIVD dat niet deed…?! Stel je eens voor dat de politie geen inlichtingen over relschoppers verzamelde. Dan zou je toch in het duister tasten? Hoe meer informatie, hoe duidelijker de patronen zich gaan aftekenen.
Structureel pesten is het regelen van de eigen ruimte als niemand daar regie over voert. Dat kun je een leerling niet kwalijk nemen. Je moet dus het speelveld veranderen, niet de spelers.
Meester, bent u nu boos? Deze eerlijke vraag wordt gesteld als ik vertel dat we nu meer dan 400 meldingen hebben. De gezichtjes van de leerlingen spreken echter boekdelen als ik ze complimenteer. Hoe fijn is het dat wij door jullie weten waar we het veiliger kunnen maken! Geen straf, maar stoppen. En we zien dat leerlingen die eerst te ver gingen, hard bezig zijn om te stoppen.
Meester, bent u nu boos? Ja, toch wel.We zien ook dat bijna de helft van de meldingen van ons schoolplein komt. Logisch, want daar houden we voornamelijk toezicht. En dat is geen regie voeren. Dat is een soort vrije-uitloop. En elke melding is een verzoek om regie. Hoe konden we zo dom zijn om te denken dat een vrije uitloop op het schoolplein vanzelf goed gaat. We weten nu beter. Als team hebben we besloten om de regie over de ruimte op het schoolplein te voeren. De eerste ideeën daarvoor hebben het licht gezien.
Vrede op aarde – Vrolijk Kerstfeest – Gelukkig Nieuwjaar
