Zonder verlangen is er geen leven. Liefde kan alleen werken als je het kunt delen met een ander. Liefde heeft een ander nodig en streeft naar éénwording. Daarom is dit de samenvatting van de Bijbel: God liefhebben met je hele hebben en houden en de ander als jezelf. God schiep de uitersten: hemelen en aarde. Hij deed omdat Hij Zijn liefde wilde delen. Als een elastiek werden ze uit elkaar getrokken. Zo kwam er spanning op te staan: het verlangen naar hereniging. En het werd de taak van de mens om terug te keren. Om de schepping bij de Schepper te brengen. De zin van ons bestaan is daarom gelegen in weldoen. Dat is de weg terug.
Eens vertelde Jezus over twee zonen. De oudste was een braverik en de jongste leefde erop los. Die was al vroeg uit huis vertrokken. Verbraste al zijn geld en zat ten slotte berooid en alleen aan de grond. Het was bij de beesten af. Toen dacht hij aan huis en dat deed zijn verlangen opvlammen. En met lood in zijn schoenen toog hij terug. Van verre zag hem zijn vader! Vol verlangen. En zelden heeft een verloren zoon een warmer onthaal gekregen dan deze. Uit de dood herrezen. Het was feest in huis.
Het oudste kind, ook thuiskomend en dat feest ziende, had ook een verlangen. Op het oog verlangde hij een beloning voor goed gedrag. Echter, daaronder zat het verlangen om gezien te worden en de waardering van zijn vader te ontvangen. Zijn vader had hem evengoed in het oog. Met alle warmte die je maar kan voelen, hoorde de oudste zoon zijn vader zeggen: alles van mij is al van jou. Vier feest!
Twee zoons. Twee uitersten. Zodat niemand kan zeggen te ver te heen te zijn om niet terug te kunnen gaan. Herkenbaar?
Eén Vader. Hij liet Zijn Zoon vertrekken naar het dodenrijk. Deze Zoon kwam terug in het leven. Vol verlangen bracht Hij de schepping mee. Wat een feest! Vier je het mee?
Wereldwijd worden de Sustainable Development Goals (SDG) omarmd. Deze 17 SDG zijn door de Verenigde Naties (UN) bedacht om de wereld toekomstbestendig te maken. De SDG worden ook wel Agenda2030 genoemd. De Verenigde Naties hebben ook zeven mogelijke complexe wereldwijde schokken (CGS) geformuleerd die de duurzame ontwikkeldoelen in de wielen kunnen rijden.[1]
Het benoemen van deze CGS lijkt een vorm van risicomanagement. Normaliter worden risico’s ingeschat als de kans dát iets gebeurt maal de impact áls het gebeurt. Dat is in de Policy Brief 2 van de Secretaris Generaal van de UN niet terug te vinden. Deze stelt eenvoudig dat de kans op een CGS sterk toeneemt als gevolg van bijvoorbeeld klimaatverandering, snelle technologische ontwikkelingen en de wereldwijde onderlinge verbondenheid. En de impact is enorm. Daarom is The Emergency Platform (TEP) van de UN opgezet. TEP is geen aparte entiteit, maar “a set of protocols that could be activated when needed.”[2] En aangezien het een internationale reactie betreft op een complexe wereldwijde schok zullen soevereine landen in moeten stemmen met deze protocollen. Het pandemieverdrag van de WHO is daar een voorbeeld van. De Nood-Protocollen zorgen dat er tijdig en op een voorspelbare manier gebruik kan worden gemaakt van de kracht en capaciteiten van de VN.[3] Eenvoudig gezegd hebben we om een CGS het hoofd te bieden niets aan allemaal verschillende systemen en afspraken tussen landen, maar we moeten er één Systeem van maken. De sleutels voor de protocollen voor noodsituaties leggen dan ook de nadruk op commitment en centrale coördinatie van een coherente aanpak.
Welk type CGS onderscheidt the Emergency Platform?[4]
Grootschalige klimaat- of milieugebeurtenissen die grote sociaaleconomische ontwrichtingen en/of aantasting van het milieu veroorzaken (Major climate events);
Toekomstige pandemieën met een cascade van gevolgen (Future Pandemic Risks);
Gebeurtenissen met een grote impact waarbij een biologisch agens (opzettelijk of per ongeluk) betrokken is (Events involving biological agents);
Gebeurtenissen die leiden tot verstoringen van de wereldwijde goederen-, mensen- of financiële stromen (Disruption to global flows of goods or people);
Grootschalige destructieve en/of ontwrichtende activiteiten in cyberspace of verstoringen van de wereldwijde digitale connectiviteit (Cyberspace global digital connectivity disruption);
Onvoorziene risico’s of ‘zwarte zwaan’-gebeurtenissen (Unforseen ‘black swan’ events).[5]
Een grote gebeurtenis in de ruimte die één of meer kritieke systemen op aarde ernstig verstoort (Major events in outer space);
The Emergency Platform noemt uiteraard COVID-19 als CGS, maar ook de wereldwijd gestegen kosten van levensonderhoud (2022) als voorbeeld. Ik lees overigens nergens hoe de handelwijze van de mens in de ene crisis andere gebeurtenissen op kan roepen.[6] Door te spreken over gebeurtenissen (events) lijkt het alsof het de mensheid overkomt. Alsof het lot ons schokt. En in zekere zin is dat ook zo. Wat we echter ook zien is dat iedere crisis[7] leidt tot meer controlemaatregelen en ‘early warning systems’. TEP onderstreept dat de macht meer en meer wordt overgeheveld van de regering van een land naar internationale organisaties en instituties. Het is dus niet verwonderlijk dat voormalig premier Rutte sprak over de rode lijnen die in Davos (World Economic Forum) worden uitgezet.[8]
De zeven factoren van het Systeem
Er zijn zeven CGS geformuleerd. Wat is de rationale achter deze zeven CGS? Dekken ze alle mogelijke gebeurtenissen? Ik wil deze rationale veronderstellen door de zeven CGS te systemisch te beschouwen. Ieder mens heeft Leefruimte nodig en CGS beïnvloeden onze Leefruimte. De Leefruimte wordt gevormd volgens de Wet van het Systeem. Deze natuurwet kent vier principes, zoals ik in mijn boek De Leefruimte uitleg.[9] Aan de basis staat het principe van de ordening of de plaats. Alles en iedereen in het Systeem heeft een eigen plek. Die plek heb Ik tegenover een Ander. Het is de ruimte die ieder inneemt. Het volgende principe is dat van de binding. Ieder mens heeft het recht om erbij te horen. Wij zijn gebonden door de tijd en het recht erbij te horen wordt uitgeoefend door ons handelen. Het derde principe gaat over de balans tussen geven en ontvangen. Dat gaat over interactie. Daarin past een eerlijke verdeling. Deze principes gelden alle drie tegelijkertijd en ten alle tijden. In het Systeem zijn deze drie principes de voorwaarden voor en de tegenkant van het vierde principe: de Leefruimte. Ons bewustzijn daarvan wordt bepaald door de mate waarin voorgaande principes ongehinderd tot uitdrukking kunnen komen. Plaats, Handelen en Interactie laten de Leefruimte ontstaan. Zij zijn daarvoor voorwaardelijk. Tegelijkertijd geldt dat ons bewustzijn van onze Leefruimte – het feit dat we mens zijn – de andere drie principes mogelijk maken.
Ieder mens staat in verhouding tot de ander en tot alle anderen. Deze verhouding wordt gedefinieerd door de waarde die we toekennen aan elk van deze hoekpunten. Samen zijn het zeven factoren die het Systeem mogelijk maken en laten bestaan.
CGS systemisch bekeken
Onze wereld functioneert als een Systeem. Alles wat de zeven factoren belemmert, is een risico voor ons voortbestaan. Dat geldt voor de individuele mens, maar evenzo op wereldschaal. Laten we daarom de zeven CGS eens systemisch beschouwen. In de volgende figuur heb ik de CGS ingedeeld, primair gebaseerd op het systemische principe en de bijbehorende behoefte. In de toelichting geef ik voorbeelden van maatregelen die genomen (kunnen) worden om de impact van een CGS te verkleinen.
∞ De individuele mens (Ik) wordt bedreigd door ziekten en op wereldschaal een pandemie. Ieder mens heeft de behoefte aan zelfwaardering. Alles wat hij heeft, zal hij geven voor zijn leven.
∞ De aarde als plaats kan worden bedreigd door grote klimaat- en milieurampen. Die bedreigen onze Leefruimte en beperken onze bewegingsruimte (en daarmee onze behoefte aan autonomie). Een recente treinramp in Ohio is daar een voorbeeld van.[10] Het scheelt overigens enorm veel reizen als iedereen alles binnen 15 minuten handbereik heeft.[11]
∞ Handelen komt tegemoet aan onze behoefte aan competentie – het kunnen voorzien in ons levensonderhoud. Op wereldschaal wordt deze behoefte belemmerd bij onderbreking van de wereldwijde stroom van goederen en mensen. In de kern betreft het de bedreiging van de voedselvoorziening. Of het nu gaat om het land van de boer of de producten van het land. Wie verzint het dat aardappels voor 1 oktober van het land moeten zijn om het klimaat te redden?[12] In Amerika brandden de afgelopen twee jaar 25 voedselverwerkende fabrieken af en in de graanschuur van de wereld (Oekraïne) wordt gevochten.[13] De controle over voedselvoorziening gaat via foodhubs verlopen en de digitale munt gaat ons daarbij helpen.[14] Ook redden we onze Leefruimte door vlees te vervangen voor insecten.[15]
∞ De waarde van alle anderen uit zich in de behoefte aan spontaniteit en spel.[16] Cyberspace is bij uitstek de ruimte om elkaar te ontmoeten. De waarde van het internet is niet eenvoudig te onderschatten. Uitwisseling van ideeën, van kennis en inzichten is ongebreideld. Evenals de verzameling van data, zoals bijvoorbeeld in Smartcities.[17] Onwelgevallige informatie dient volgens de huidige overheden te worden verwijderd. Nog beter zou zijn als iedereen een digitaal ID zou hebben, waarmee ook de toegang tot het internet kan worden gereguleerd.[18] En omdat we afhankelijk zijn van digitale financiële systemen, is een digitale munt noodzakelijk.[19]
∞ Interactie met biologische agentia, micro-organismen, kunnen het voortbestaan van de mensheid bedreigen, bijvoorbeeld doordat ze de mens of zijn omgeving vergiftigen. Denk hierbij aan bacteriën en schimmels, maar ook virussen, toxines en een zoönose. Ook prionen en genetisch gemodificeerde organismen vallen in deze categorie. Het lijkt me daarom dat we ons zorgen moeten maken als er gemodificeerde muggen op de mensheid worden losgelaten.[20]
∞ Elk mens staat in verhouding tot de ander. De ander is de grens. De Zwarte Zwaan beantwoordt aan de behoefte van de mens om te controleren en te begrenzen. Voor deze CGS is het dan interessant om te vragen: wie is de kalkoen en wie is de slachter? Het antwoord kan schokkend zijn.
∞ Bovenstaande zes types CGS zijn van invloed op ons bewustzijn van onze Leefruimte. Dat is het klimaat waarin we ons bevinden en bewegen. Op wereldschaal is er zorg over het klimaat, concreet gemaakt in het idee dat de aarde opwarmt. En alles wat de mensheid onderneemt om de temperatuur op aarde te beïnvloeden gaat via de zeven factoren. Het effect op het klimaat lijkt echter vooralsnog nihil. Zo besluit de Nederlandse overheid om achtentwintig miljard euro uit te geven om de temperatuur met 0,000036 graden te beïnvloeden. De zon is onze energiebron en voor het grootste deel verantwoordelijk voor de temperatuur op onze aarde.[21] Een schok outer space zou onze wereld op z’n kop kunnen zetten! Sommigen maken dan ook plannen om de zon te dimmen.[22]
De zevende CGS
Het klimaatsysteem van de aarde is een uitgekiende uitwisseling van energie tussen het aardoppervlak, de atmosfeer en de ruimte. Het KNMI noemt dat de energiebalans van de aarde.[23] Deze uitwisseling van energie gebeurt via straling. En ontelbare jaren heeft deze balans het leven op aarde mogelijk gemaakt. Het is nu ook het gebied van de geo-engineering en climateengineering. Dat is het opzettelijk grootschalig ingrijpen in de natuurlijke systemen van de aarde, met als doel klimaatverandering, en meer specifiek de opwarming van de aarde tegen te gaan.[24] Voorbeelden zijn het grootschalig verwijderen van CO2, spiegels in de woestijn die het zonlicht terugkaatsen en het sproeien van chemicaliën zoals zwavel in de stratosfeer.[25] Ook het beïnvloeden van de ionosfeer door HAARP[26] is een vorm van geo-engineering.[27] HAARP schijnt evenwel ook orkanen en aardbevingen op te wekken.[28] Weersveranderingen zouden dus ook wel eens een menselijke oorzaak kunnen hebben. Wellicht dat deze kennis politici ertoe brengt bij elke code oranje of rood direct te beweren dat dit het gevolg van klimaatverandering is. En geef ze eens ongelijk! Want grootschalig menselijk ingrijpen in de systeemfactoren van de eigen Leefruimte leidt meestal tot meer ellende en minder Leefruimte, alleen al omdat dergelijke globale grootschaligheid nooit betrouwbaar in een lab onderzocht kan worden. Het zal ook duidelijk zijn dat dergelijke technologie ook ingezet zal (kunnen) worden als oorlogstuig. De focus op energie en de verhouding aards-buitenaards zet ook de deur open voor de gedachte aan buitenaards leven. Of dat nu door de mens wordt veroorzaakt of dat er sprake is van buitenaardse activiteit doet hier niet terzake. Heb ik het mis of nemen de geruchten over UFO’s etc. toe?[29] Zelfs de UFO techniek is ‘hot’.[30]
De zevende CGS gaat dus over energie-uitwisseling en een ‘wereldwijde’ energietransitie is de aanpak van de wereldwijde overheid voor de mensheid om duurzaam te overleven. Dat is althans de gedachte. Daarom zijn alle maatregelen op de zeven gebieden van invloed op deze transitie. Technologie in welke gedaante dan ook, moet ons gaan redden.[31] Het is een technologische beheersingsdrang die zich doet gelden. Wellicht kun je beter zeggen dat de mens de controle zoekt te krijgen op deze uitwisseling van energie. Energie is informatie. Kennis. Ook Artificial Intelligence als voertuig past in dit technologisch streven. AI is wat mij betreft echter geen informatie maar hooguit de belichaming daarvan. AI is zielloze techniek. En dat brengt mij bij de spirituele kant van energie en het collectieve bewustzijn.
Spirituele kant
Het vierde systemische principe, het bewustzijn van onze Leefruimte, is er vanwege de andere drie principes. En de andere drie zijn mogelijk dankzij dit bewustzijn. Het bewustzijn is de geestkant, de andere principes zijn lichaamskant. Het is als de verhouding tussen geest en lichaam. De geest kan niet zonder lichaam en andersom.
Materie is samengedrukte energie. Kennis daarentegen ís energie. Kennis verlicht. Kennis is macht. Kan het zijn dat diep onder de SDG en de CGS het verlangen van de mens naar deze kennis en deze macht ligt? Was het eten van de boom van kennis van goed en kwaad ook niet de splijtzwam in het paradijs? Liggen de wortels van het technologisch maakbaarheidsideaal wellicht diep in de Gnostiek? Het Gnosticisme kent twee krachten: die van de geest en die van de materie. Kennis – Gnosis – is het verwerven van inzicht in de oorsprong, de huidige situatie en de toekomst van de mens. De mens, afkomstig uit de goddelijke wereld, bezit een goddelijke kern. Een helder bewustzijn. Die kern is gebonden, gevangen, bedekt geraakt in het stoffelijke, in het lichaam. Wie weet heeft van zijn goddelijke kern en van de mogelijkheid om terug te keren naar de goddelijke wereld, heeft gnosis. Het verwerven van deze kennis is echter alleen gegeven aan wie het waard is.[32] Daarom kennen genootschappen zoals de vrijmetselarij graden van inwijding.[33]
Is het beheersen van de energiebalans niet de ultieme vorm van macht? Niet langer de aardse fossiele brandstoffen, maar wind en zonlicht zijn de energiebronnen. Typische bronnen van bewustzijn.[34] Over kernsplitsing zijn de meningen verdeeld en dat is ook begrijpelijk. Dat is energie uit de materie. De energietransitie is vanuit dit gezichtspunt gezien een transitie van macht. Wie de energiebron beheert, heeft de macht. De macht om te bepalen wie het waard is er gebruik van te mogen maken. Die is als god.
Leven op aarde is mogelijk dankzij de balans van Energie tussen de aarde en het buitenaardse. Bewustzijn houdt verband met energie, zoals emoties ons in beweging zetten. Angst beklemt. Angst vermindert ons bewustzijn. Ook het collectieve bewustzijn. De klimaatangst wordt er nu van kindsbeen in gegoten.[35] Daarom zijn er inmiddels klimaatpsychologen nodig.
Evolutionair gezien lijkt de mensheid eerder uit te sterven door de maatregelen dan dat het beoogde effect van deze maatregelen beschermt tegen uitsterven.[36] En dan zijn we verder van huis. Ook daar is aan gedacht, want de WHO propageert One Health approach.[37] Met deze aanpak beoogt de wereldgezondheidsorganisatie om de gezondheid van mensen, dieren en leefomgeving te optimaliseren.[38] Het kan niet anders dan dat deze zorg van de WHO en consorten leidt tot meer controle. En dan moet je oppassen. Cults want to own your mind and body, zegtZimbardo.[39]“Vaak krijgen manipulatoren macht over ons door een Faustiaans contract aan te bieden: u zult veilig zijn, mits u een deel van uw persoonlijke of burgerlijke vrijheid overdraagt aan een autoriteit. (…) Erich Fromms klassieker Escape from Freedom herinnert ons eraan dat dit de eerste stap is naar fascisme, zelfs in een democratisch bestel.” Geef je rechten als mens en burger niet op voor de illusie van veiligheid.
“Evil walks in small steps. If it were to come at once, we would not be deceived.”
Sint Paisios of Mount Athos
Gelukkig is er ook een andere beweging: een helder besef van onze Leefruimte creëert ook ruimte. Door de liefde. Want volmaakte liefde verdrijft de vrees. Liefde verbindt en schept ruimte. Dan ben je echt wakker en ben je helder van geest. Woke of Wake is niet voor niets een polariteit geworden. Het klankverschil is een verschil in geest. Andere klank, andere geest. Liefde is de drijvende kracht én de behoefte van het leven. Dat geeft levensenergie aan jezelf en aan de ander.
Systemen hebben een grote kracht. Ten diepste is het de kracht die opgeroepen wordt de polariteit van Goed en Kwaad. Het lichaam trekt naar beneden en de geest verheft. Waar het lichaam heerst over de geest, daar komt de geest in de verdrukking en gaat het systeem ten onder. Zimbardo roept op om onrechtvaardige systemen te bestrijden. Door een verbond aan te gaan met gelijkgestemden vergroot je je weerbaarheid en kun je het verschil maken. Kritische vragen betreffende de mentaliteit van het groepsdenken is een vorm van weerstand. Die weerstand zal door het systeem worden uitgelegd als ‘verward’. Weerstand van twee personen is een ‘onderonsje’. Maar door de weerstand van een drietal ontstaat serieuze oppositie.
Fate or fake?
In het voortbestaan van menselijk leven is de geboorte van nieuw leven dé tijd waarin het lichaam heerst over de geest. Geboorteweeën – hoe pijnlijk ook – brengen nieuw leven. Een leven dat een systeem op zichzelf is. Er is in het geboren worden weinig liefde van het lichaam te bespeuren. Die gaat weer stromen als het kind het levenslicht ziet.
De zeven CGS staan niet op zichzelf; ze beïnvloeden elkaar. Ze vormen een destructief systeem. Wie het systemische verband tussen deze CGS inziet, die ziet ook de verbanden tussen de huidige trends in wetgeving en de synchronie daarvan tussen veel landen. En daarachter zien we de geboorte van een nieuwe tijd. Het enige wat rest zijn de juiste crises weeën.
[1] United Nations (2023). Strengthening the International Response to Complex Global Shocks – an Emergency Platform. Our Common Agenda Policy Brief 2. Downloaden via https://press.un.org/en/2023/sgsm21718.doc.htm (laatst gezien op 9 juli 2023). Deze Policy Brief is deel 2 van 11 delen die geschreven worden ter voorbereiding op de Summit of the Future die in september 2024 wordt gehouden.
[5] De Black Swan verwijst naar het boek van Nassim Nicholas Taleb (2007): de impact van het hoogst onwaarschijnlijke. Het gaat dan om het bouwen van een robuuste houding tegenover negatieve zaken die zich voor kunnen doen. Zwarte zwaan-gebeurtenissen worden bepaald door de waarnemer. Thanksgiving is een Zwarte zwaan-gebeurtenis voor een kalkoen. De familie wist de datum al lang tevoren.
[6] Zoals bijvoorbeeld de grote economische gevolgen van een lockdown.
[7] Zoals de tsunami in de Indische oceaan, de aardbeving in Haiti, en een uitbraak van Ebola.
[8] C.q. waar gemeenschappelijke thema’s worden besproken. Persconferentie 20 januari 2023 n.a.v. deelname Nederlandse regering aan de WEF conferentie in Davos.
[9] Zie: Van Moolenbroek, Anco (2023). De Leefruimte. Systemisch zicht op Welbevinden. Soest, Uitgeverij Aspekt. www.deleefruimte.nl
De gehele betekenis van het menselijke leven speelt zich af rondom de strijd tussen goed en kwaad. We vragen ons wél af waarom het kwaad er is in de wereld, maar meestal niet waarom er goed is. Een natuurwet zegt dat de dingen vervallen. Dat begrijpen we. Waarom het leven zich ontwikkelt naar complexiteit is minder te begrijpen. En toch gebeurt dat. Het lijkt daarom logischer om aan te nemen dat we in een natuurlijk kwade wereld leven, die op de een of andere manier ook besmet is met het goede. Het geheim van het goede is zelfs groter dan het geheim van het kwaad.
Kwaad is het tegengesteld aan het leven. Het kwaad doodt. Het kwaad doodt de geest. Het kwaad is de kracht, in of buiten mensen, dat zoekt het leven en de levendigheid te doden. Goedheid is het tegenovergestelde. Het brengt tot leven. De enige reden om het kwaad te leren kennen, is met de bedoeling om te helen waar het kan. En genezing – heling – is het resultaat van liefde. Het is wat liefde doet.
Zonde is doelmissen. Zonde is niets meer of minder dan een falen om continue perfect te zijn. Het is de imperfectie in het leven. En aangezien het onmogelijk is dat iemand continu perfect is, zijn alle mensen zondaren. Zonden scheiden ons van zowel God, als van onze medeschepselen. Alle zonden zijn te herstellen, behalve de zonde van het geloof dat iemand zonder zonde is. De meest fundamentele zonde is luiheid. Luiheid is het ontlopen van de eigen verantwoordelijkheid. En luiheid is meer de regel dan vlijt.
Mensen die hun potentie door geestelijke groei aanwenden, komen tot zelfactualisatie. Dat zijn mensen die wijs en zelfbewust zijn. Ze genieten met volle teugen van het leven, en zien toch de dood onder ogen en aanvaarden die. Zij werken niet alleen productief, maar ook creatief. Zij houden ontegenzeggelijk van hun medemensen, die zij leiden met een goedheid van zowel intentie, als resultaat.
Ziekte en ongemak zouden gedefinieerd moeten worden als elk defect in de structuur van het lichaam of onze persoonlijkheid dat ons weerhoudt om ons potentieel als mens te vervullen. Wij zijn niet geschapen om perfect te zijn, maar om onze potentie ten goede aan te wenden. Feitelijk is het ontkennen van het lijden een betere definitie van ziekte, dan het accepteren ervan. Gezondheid is de voortdurende toewijding aan de realiteit tegen elke kosten. Mentale gezondheid vereist dat de mens zich wil onderwerpen aan iets groter dan hemzelf.
Geestelijke groei vereist de erkenning van de noodzaak en behoefte om te groeien. Groei vereist de erkenning van imperfectie! Kwaad is de uitoefening van politieke macht; het is het opleggen van iemands wil op anderen door openlijke of bedekte pressie, met de bedoeling om geestelijke groei te verhinderen of te vermijden.
Kwaad is de ultieme ziekte. Het is de ontkenning van de persoonlijke verantwoordelijkheid. De logica is gedesintegreerd en er heerst een desorganisatie in denken, met name in tijden van stress. Een van de karakteristieken van het kwaad is haar verlangen om te verwarren. Verwarring geeft een gevoel van macht. Een andere – merkwaardige – eigenschap is dat het kwaad (demonisch of menselijk) gehoorzaam is aan autoriteit. Er is in de wereld van de demonen minder vrijheid dan in de mensenwereld, maar wel hiërarchie, haat, geloof in eigen leugens, lafheid, en terreur. En een derde eigenschap is de in steen gebeitelde vastbeslotenheid om elk aspect van het leven te controleren. Deze controle is geworteld in paniek: de dreiging om controle te verliezen.
Het kwaad haat het licht, omdat het licht goedheid laat schijnen over hun slechtheid. Het licht dat hen aanklaagt en doordringt in hun teleurstelling. Een kwaadaardige aanval is bedoeld om eigen falen en imperfectie te verbergen. Peck noemt dit psychologische probleem van het menselijke kwaad een bijzondere vorm van narcisme. Zelfabsorptie.
Kwaadaardige mensen zijn de meest bevreesde mensen. Zij kunnen door niets anders worden beïnvloed dan door puur macht. Het zijn niet hun zonden die kwaadaardige mensen karakteriseert, maar veelmeer de subtiliteit, persistentie, en consistentie ervan. Dat komt omdat het centrale defect van het kwaad niet de zonde is, maar de weigering om het te erkennen. De misdaden tegen het leven zijn zo subtiel dat zij nauwelijks als misdaden kunnen worden betiteld. Zij zijn verstopt en verborgen. Er is daarom verschil tussen kwaad als persoonlijkheidskenmerk en kwaad als daad. Misdaden maken iemand nog niet tot een kwaadaardige persoonlijkheid.
Kwaadaardige mensen zijn chronische scapegoaters. Kwaadaardige mensen trachten het kwaad destructief te vernietigen, maar lokaliseren het kwaad op de verkeerde plek. Een overheersende karaktereigenschap van kwaadaardige mensen is scapegoating, het aanwijzen van de zondebok. Zij offeren anderen op om hun eigen beeld van perfectie te bewaren. Het is een vorm van projectie, omdat de kwaadaardige mens zichzelf, diep van binnen, foutloos voelt. In conflict met de werkelijkheid beschouwen zij de wereld om hen heen als verkeerd. Kwaad wordt vaak begaan met de bedoeling om een zondebok aan te wijzen.
Het echte motief voor het aanwijzen van een zondebok is de vrees voor zelfkritiek. Als het leven hun imperfectie aanwijst, dan vernietigen ze het leven in plaats van de imperfectie in zichzelf onder ogen te zien. En ze noemen dat rechtvaardigheid. Moord is dan een gevolg van een extreme vorm van zelfbescherming die liever anderen dan zichzelf offert. Ten diepste is het de ultieme vorm van zelfhaat.
Wat is hier de oorzaak van? Niet de afwezigheid van een geweten. Nee, kwaadaardige mensen zijn volkomen toegewijd aan het behoud van hun zelfbeeld van perfectie. Daarom zijn ze onophoudelijk bezig om de schijn van morele zuiverheid te behouden. Zij hebben niet de intentie om goed te zijn, maar ze hebben het verlangen om goed te lijken en zich goed voor te doen. Dat is in essentie een leugen. Daarom noemt Peck hen People of the lie. Mensen van de leugen. Die leugen wordt in stand gehouden niet om anderen te misleiden, maar zichzelf. Men kan en wil de pijn van zelfonderzoek niet verdragen.
Een rudimentaire vorm van geweten moet aan de handeling van de leugen voorafgaan. Anders kan men geen onderscheid maken tussen goed en kwaad. Er is geen noodzaak om iets te verbergen, tenzij we niet eerst voelen dat er iets te verbergen valt. Peck denkt daarom dat kwaadaardige mensen een onbewust weten hebben van hun eigen kwade natuur.
Het probleem is niet de afwezigheid van geweten, maar de poging om het geweten te ontkennen. Ze tolereren het gevoel van imperfectie niet. Men wordt kwaadaardig als men zich van zichzelf poogt te verbergen. Kwaad ontstaat niet in de afwezigheid van schuldbesef, maar in een poging daaraan te ontsnappen. En omdat mensen van de leugen meester zijn in het vermommen, is het zelden mogelijk om de kwaadaardigheid van het kwaad aan te wijzen. De vermomming is nagenoeg ondoordringbaar. Wat we zien zijn glimpen van het griezelige spel van het verstoppen in de duisternis van de ziel, waarin zij, de enige menselijke ziel, zichzelf ontwijkt, zichzelf vermijdt, zich voor zichzelf verbergt.
Kortom, wat kwaadaardigheid onderscheidt van andere mentale zieken en zondaars, is het specifieke type pijn waar iemand van wegvlucht, namelijk de pijn van het eigen geweten, de pijn van het zich realiseren van de eigen zondigheid en imperfectie.
Kwaadaardig narcisme wordt gekarakteriseerd door een niet-onderworpen wil. Alle mentaal gezonde mensen onderwerpen zichzelf op een of andere manier aan iets wat of iemand die hoger is dan henzelf. In meer of mindere mate onderwerpen gezonde mensen zich aan de eisen van hun eigen moreel besef, hun eigen geweten. Kwaadaardige mensen doen dat niet. In het conflict tussen hun schuld en hun wil, is het de schuld die moet wijken. By all means.
Niet elke narcist is even kwaadaardig. De kwaadaardige narcist dringt aan op bevestiging, onafhankelijk van alle bevindingen. Kwaadaardige mensen zijn mensen met een zeer sterke wil en de kracht om anderen hun wil op te leggen. Het cruciale verschil met anderen met een sterke wil is het verschil tussen willingness (bereidwilligheid) en willfulness (eigenwilligheid).
De oorzaak van narcisme is onbekend. Er is een vermoeden dat het een defensief fenomeen is. Bijna ieder kind heeft een min of meer narcistische fase. Door een stabiele kindertijd en liefdevolle zorg en begrip van ouders groeien ze daar uit. Is dat niet het geval (bijvoorbeeld vanwege wreedheid en liefdeloosheid), dan wordt het infantiele narcisme gehanteerd (preserved) als een beschermingsmechanisme tegen dit ondragelijke leven. Kinderen worden dan kwaadaardig om zich te beschermen tegen een nog groter kwaad.
Een andere mogelijkheid is om goed en kwaad te zien als een continuüm. En de kwade wordt kwader, de goede wordt volmaakter. Elke stap in het leven die zelfvertrouwen, integriteit, en moed bevordert, doet ook het vermogen toenemen om het gewenste alternatief te kiezen. Aan de andere kant zorgt elke stap genomen met lafhartigheid en overgave, voor meer overgave en uiteindelijk tot verlies van vrijheid. De uitersten zijn dan ‘het niet langer kunnen doen van verkeerde daden’ en ‘het verlies van vrijheid om te kunnen kiezen voor het goede’. Daartussen liggen vele gradaties.
“If the degree of freedom to choose the good is great, it needs less effort to choose the good. If it is small, it takes a great effort, help from others, and favourable circumstances. (…) Most people fail in the art of living not because they are inherently bad or so without will that they cannot lead a better life; they fail because they do not wake up and see when they stand at a fork in the road and have a decision.” (p. 81).
Kwaadaardige mensen zijn zich niet bewust wanneer het leven hen een vraag stelt en dat zij nog alternatieve antwoorden kunnen hebben. En met elke stap op de verkeerde weg wordt het lastiger om te erkennen dat ze op de verkeerde weg zijn. Peck voegt daaraan toe dat de ontwikkeling van een mens in een enorm krachtenveld staat. Het is echter geen noodlot of wetmatigheid, want in dat krachtenveld – dat we ook complex en dynamisch noemen – staat de mens met een vrije keuze. Het is een staat van zijn, a state of being. Van acceptatie of van verwerping. Onderwerping aan God en goedheid of de weigering om je te onderwerpen aan iets anders dan je eigen (vrije) wil. Dat laatste maakt ons automatisch tot slaaf van de krachten van het kwaad. We wijden ons uiteindelijk toe aan God of aan Zijn tegenstander, de duivel. Er is geen vrije ruimte of neutrale grond, geen neutrale zone tussen goed en kwaad. De ware staat van vrijheid is exact halverwege tussen God en de duivel, niet gecommitteerd aan volkomen goedheid noch aan volslagen egoïsme.
Omdat kwaadaardige mensen meesters zijn in het vermommen, kunnen we alleen op basis van een patroon van handelen en manier van doen, beoordelen of iemand kwaadaardig is. The evil always hide their motives with lies. Dat valt niet te begrijpen. Het gaat niet om een of twee leugens, maar voortdurend. En het is opvallend inconsistent. Ze doen zich voor als… goedbedoelende en liefhebbende mensen. In zeker opzicht kan men hen bewonderen voor de genialiteit waarmee ze zich staande houden. Het verschil en de grens tussen de struikelende en de gevallene ligt in (1) de mate van het slachtoffer willen laten vallen om zelfbeeld op te houden, en (2) de mate van de leugens en verdraaiingen.
The most typical victim of evil is a child. Het meest kwetsbare en zwakke. En ouders hebben alleenheerschappij over hun leven. Het lijden van de kinderen is niet symptomatisch voor hun eigen ziekte, maar voor het lijden van hun kwaadaardige ouders. Als er een gebrek is in de ouderlijke liefde dan zal een kind naar alle waarschijnlijkheid aannemen dat het daarvan de oorzaak is van dat tekort. Met de ontwikkeling van een onrealistisch negatief zelfbeeld als gevolg. Wanneer een kind zwaar is geconfronteerd met onmiskenbaar kwaad in de ouders, dan zal het waarschijnlijk de situatie verkeerd interpreteren en geloven dat het kwaad in hem- of haarzelf zetelt.
Een volwassene die zijn ziel verkoopt, is het ultieme slachtoffer. Dat is de meest passieve mens. Een taker in plaats van een giver, een volger in plaats van een leider. Het is een vorm van slavernij. Afhankelijk, infantiel, lui. En men wordt geen partner van het kwaad by accident maar door keuze.
Het kwaad is het gebruik van macht om de geestelijke groei van anderen te vernietigen met het doel de integriteit van het eigen zieke zelf te verdedigen of te bewaren. Kortweg, dat is scapegoating.
“The failure of the evil to define themselves as disordered is an essential, integral component of their condition.” (…) “The evil deny the suffering of their guilt – the painful awareness of their sin, inadequacy, and imperfection – by casting their pain onto others through projection and scapegoating.” (p. 123).
Kwaadaardige mensen lijden niet. Zij geloven dat er niets verkeerds aan hen is. Zij mogen zelf niet lijden, maar zij veroorzaken lijden bij degenen rondom hen. The evil create for those under their dominion a miniature sick society.
Omdat kwaadaardige mensen hun zwakte en imperfectie niet kunnen toegeven, zullen of kunnen zij niet diepgaand lijden. Wat drijft hen dan? In de kern is het angst. Van alle emoties is angst de meest pijnlijke. Zij zijn als de dood dat hun pretentie wordt doorzien en afgebroken wordt.
Narcisme maakt het kwaad gevaarlijk, omdat het motiveert om anderen tot zondebok te maken, én omdat het iemand de terughoudendheid ontneemt die het gevolg is van empathie en respect voor anderen. Naast het feit dat het kwaad slachtoffers nodig heeft om op te offeren aan hun narcisme, stelt hun narcisme hen ook in staat om de menselijkheid van hun slachtoffers te negeren.
Kwaadaardigheid wordt onderscheiden door:
een consistent destructief scapegoating gedrag, wat vaak heel subtiel is.
excessief, hoewel meestal verborgen, intolerantie voor kritiek en andere vormen van narcistisch letsel.
uitgesproken bezorgdheid voor een imago van het publiek en een zelfbeeld van respectabiliteit, wat bijdraagt aan een stabiele levensstijl. Het draagt ook bij aan pretentie en ontkenning van haatgevoelens of wraakzuchtige motieven.
intellectuele sluwheid, met een verhoogde kans op een milde schizofrene stoornis van het denken in tijden van stress.
Kwaadaardig narcisme gaat uit van de Ik-Ik relatie, in plaats van Ik-Ander.
De vraag naar het kwaad doet onvermijdelijk de vraag naar de duivel rijzen. Zoals de vraag naar het goede de vraag doet opkomen naar God en de schepping. Een kwaadaardige geest is duidelijk toegewijd aan het tegendeel. Hij is de werkelijke geest van onwerkelijkheid. De duivelse geest is er een van onwerkelijkheid, maar hij zelf is echt. Er is volkomen afwezigheid van liefde in zijn persoonlijkheid. Hij is van demonische briljantheid, maar ook stupiditeit. Zijn trots overtreft zijn intelligentie. Hij is extreem zelf-gecentreerd en heeft geen begrip van liefde. De notie van opoffering is hem totaal vreemd. Hij heeft ook geen verstand van wetenschap. Wetenschap is een anti narcistisch fenomeen.
De groep
Narcisme is een toestand waaruit mensen normaal volwassen worden. Onvolwassen mensen staan meer open voor het kwaad. Zo ook in onvolwassen groepen. Ook de groep is een organisme. Het meest krachtige van de groepskrachten (cohesie) is narcisme. In de simpelste en beste vorm uit zich dit in groepstrots.
“Triggers are pulled by individuals. Orders are given and executed by individuals. Every single human act is ultimately the result of an individual choice.” (p. 215)
Er zijn verschillende risicofactoren die een groep kwaadaardig kunnen maken. Specialisatie in en van een groep is zo’n risicofactor. Het draagt bij aan de onvolwassenheid van de groep en haar potentieel voor kwaad door verschillende mechanismen, o.a. de fragmentatie van het geweten. Verdeel en heers. Elke gespecialiseerde groep is het resultaat van zowel zelfselectie als groepsselectie. Men ontwikkelt een zelf-bekrachtigend groepskarakter. Men is gevoelig voor trots en narcisme. Dit maakt ons zo speciaal! Een andere factor is de cover-up: de groepsleugen. Want leugen is zowel de wortel en de vrucht van het kwaad. De primaire motief van de cover up is angst. Angst dat de waarheid van de imperfectie van de groep bekend wordt. Stress maakt mensen meer zelfgericht. Als een gevolg van stress verschuift de gewone verdeling tussen goed en kwaad in de richting van het kwaad. De echte goeden zijn zij die in tijden van stress niet hun integriteit, hun volwassenheid, en hun gevoeligheid verliezen.
“Stress is de test for goodness. (…) One measure – and perhaps the best measure – of a person’s greatness is the capacity for suffering.” (p. 222).
Mensen vertonen niet alleen regressie in tijden van stress, maar ook in een groepsetting. De meeste mensen willen graag volgers zijn. Dat is waarschijnlijk vanuit het niet (kunnen) dragen van verantwoordelijkheid. Het probleem is dat de rol van volger de rol van het kind is. Een volger is niet een geheel persoon. En het kind is zelfgericht. En staat daarom open voor kwaad. Gehoorzaamheid is de militaire discipline. De afhankelijkheid van de soldaat van zijn leider wordt niet alleen aangemoedigd, maar is ook geboden. Gehoorzaamheid aan autoriteit is een kenmerk van het kwaad. Al komt natuurlijk niet alle gehoorzaamheid voort uit kwaadaardigheid. Gelukkig niet. Maar als je te maken hebt met kwaadaardigheid, dan hoort gehoorzaamheid daar als kenmerk bij. Bevel is bevel. Een ander punt is het creëren van een gezamenlijke vijand of de out-group. In het gezonde individu zijn fouten een stimulans voor zelfonderzoek en zelfkritiek. Maar zoals het kwaadaardige individu geen zelfkritiek tolereert, zo geldt dat ook de kwaadaardige groep. De falende groep zal zich waarschijnlijk het meest kwaadaardig gedragen. Falen kwetst onze trots. Dat falen wordt geprojecteerd op de vijand of de gehate vreemdeling. Een vorm van scapegoating.
De samenleving heeft in het algemeen door zelfselectie gespecialiseerde mensen in dienst om specifieke rollen en taken uit te voeren. Je hebt bepaalde karaktereigenschappen nodig om politietaken te doen. Ook het afschaffen van bijvoorbeeld dienstplicht hoort bij deze specialisatie. En uiteindelijk zijn het deze ‘special forces’ die eigenlijk als een vorm van scapegoating ten strijde worden gestuurd. Scapegoating, want zij doen het vuile werk. Namens de samenleving. Buiten de verantwoordelijkheid van het volk. Want dienstplicht is een gedeelde verantwoordelijkheid en de pijn van verlies wordt dan door iedereen geleden.
Wanneer we specialistische groepen creëren, dan ontstaat er de gevaarlijke mogelijkheid dat onze linkerhand niet weet wat de rechterhand doet. Kwaad ontstaat vanuit de conditie van een bedreigd narcisme. Liegen is zowel een oorzaak als een uiting van kwaad. Kwaad is de onvermijdelijke bijkomstigheid van de vrije wil. De prijs van de unieke macht van mensen om te kiezen. En het doden van mensen is nooit instinctief. Narcisme draagt direct bij aan het onnodig en duidelijk immoreel doden van anderen. Oorlog is tegenwoordig minstens evenzeer een kwestie van nationale trots als van raciale trots. Wat wij nationalisme noemen, is vaker een kwaadaardig nationaal narcisme dan het hebben van een gezonde voldoening in de prestaties van onze eigen cultuur. Als natie en als ras zullen we niet immuun zijn voor oorlog totdat we een grote vooruitgang hebben geboekt bij het uitroeien van de tweelingvoorouders van het kwaad uit onze menselijke natuur: luiheid en narcisme.
Heling
Autoriteit over het kwaad komt met enorme inspanning en vereist de nodige kennis. Een dergelijke inspanning kan alleen uit liefde worden gedaan. Echte liefde is ten diepste opofferend.
Er is niets constructiefs of creatiefs aan de duivel. Hij kan elke menselijke zonde en zwakheid gebruiken, met elke bruikbare tactiek. Maar het voornaamste wapen is de angst. Als vader van de leugen kan satan worden beschouwd als de geest van mentale ziekten. Echte demonische bezetenheid is zeldzaam. Menselijk kwaad is daarentegen meer algemeen. Bezetenheid is echter niet bij toeval. Het bouwt zich op als iemand zich meer en meer overgeeft, zich verkoopt om de een of andere reden, bijvoorbeeld vanwege eenzaamheid of eerzucht en rijkdom.
Het kwaad beoordeelt anderen als kwaad. Niet in staat om eigen imperfectie te erkennen, moet men anderen de schuld geven van eigen falen. Kwaad is daarom een moreel oordeel. Vandaar dat Jezus zegt: “Oordeel niet, opdat u niet geoordeeld wordt” (Matth. 7:1, Bijbel). Want het doel van een oordeel is om te helen. Als het is om onze trots te handhaven, dan is het kwaad.
Het kwaad is lelijk. Als je eenmaal een kwaadaardig persoon hebt gezien, dan heb je ze allemaal gezien. Ze pretenderen zuiver te zijn, maar hebben een masker op. Ondanks hun pretenties zijn kwaadaardige mensen het meest zielsziek van iedereen.
Uiteindelijk kunnen we het kwaad alleen veilig bestuderen en bestrijden door een methodologie van liefde. We strijden allemaal tegen het kwaad. Want kwaad is anti-leven. Maar als we degenen doden die we als kwaad beschouwen, dan doden we ook onszelf. Want kwaad is anti-leven.
Dat lijkt tot een soort nihilistisch vacuüm te leiden. Het is juist in de strijd tussen goed en kwaad dat het leven betekenis krijgt en heeft. In de hoop dat goedheid overwint. Overwin het kwade door het goede. Kwaad kan alleen worden bestreden door liefde. Dat is een dynamische balans van tegenstellingen, een pijnlijke creatieve spanning van onzekerheden. Het is een dun koord tussen extreme en gemakkelijke handelwijzen. Afwijzen van al het wangedrag is liefdeloos. Tolereren van al het wangedrag is eveneens liefdeloos. We moeten op de een of andere manier zowel tolerant als intolerant zijn, accepterend en veeleisend, streng en flexibel. Een bijna goddelijk medeleven is vereist.
De eerste taak van liefde is zelfreiniging. Wanneer iemand zelf gereinigd is, door de genade van God, dan kan iemand komen tot het echt liefhebben van de vijanden. De grenzen van de ziel worden dan zo schoon dat ze transparant worden. Een uniek licht straalt dan vanuit het individu. Degenen die het licht haten, zullen het aanvallen. De genezing van het kwaad – wetenschappelijk of anderszins – kan alleen worden bereikt door de liefde van individuen. Een gewillig offer is vereist. De genezer moet toestaan dat zijn of haar eigen ziel het strijdtoneel wordt. Hij of zij moet het kwaad opofferend absorberen. Telkens wanneer dit gebeurt, is er een kleine verschuiving in de machtsverhoudingen in de wereld.
“Het lijkt wel of de klas constant alert is.” Kort voor de kerstvakantie had ik een gesprekje met een leerkracht van groep 8. Al heel wat jaren kende deze groep een sociaal onveilig klimaat. En nu, in groep 8 onder leiding van twee bekwame leerkrachten werd het merkbaar veiliger. En toch, het lijkt alsof er onder de oppervlakte nog heel veel verborgen wordt gehouden. We komen er alleen niet achter, maar het wordt wel gevoeld door de leerkrachten. Alsof de klas constant alert is.
En ineens schoot het door me heen: dit lijkt op een trauma. Maar dan van een groep. Een getraumatiseerd iemand staat ‘altijd aan.’ Is constant alert. Ben ik hier wel veilig genoeg? Moet ik hier vechten of vluchten? En na verloop van tijd wordt deze toestand van alertheid de innerlijke norm. Dat is een vorm van chronische stress, dat kan leiden tot een trauma. Ook van de groep. Dan ontbreken of verminderen de signalen van wederkerigheid, veiligheid en resonantie. Dan wordt het moeilijk om je te verbinden met anderen. Om je open te stellen en om te leren. In zo’n groep is het ieder voor zich.
Sociale onveiligheid is niet het gedrag van zieke mensen, maar het gevolg van een ziek systeem. En ja, in en naar dat systeem gedragen mensen zich. Wij hebben een diep gewortelde bewustheid van (eigen) veiligheid. Lid zijn van een groep geeft zowel veiligheid als onveiligheid. Je staat niet alleen voor de uitdagingen van het leven en tegelijk lever je iets van je eigen autonomie in. In de hoop daar veiligheid, betekenisverlening, en verbondenheid voor terug te krijgen.
Twee mechanismen in de groep zorgen voor relatieve veiligheid en die twee hebben alles met elkaar te maken. Het eerste is de pikorde. Wie bovenaan staat is het meest veilig. Het tweede mechanisme is de sociometrische status. Dat is een duur woord voor je positie in de groep. Iedere positie heeft een kenmerkende strategie voor de eigen veiligheid. Van hoofdrolspeler tot zondebok. Een hoofdrolspeler gebruikt machtsmiddelen en manipuleert. Een meeloper joelt om de aandacht van zichzelf af te leiden. Een slachtoffer houdt zich gedeisd, zodat het niet erger wordt. En omstanders denken bij zichzelf: ik bemoei me er niet mee, dan loop ik ook geen gevaar. Alleen een zondebok, die is het haasje. Die wordt uit de groep gegooid. Geëlimineerd. Moedige mensen voelen het onrecht en staan ertegen op. Al is dat niet zonder risico.
Wat is het verschil tussen een sociaal veilig en een onveilig systeem? In een onveilig systeem heerst de angst en haat en in een veilig systeem heerst liefde. Angst en haat worden aangewakkerd als de hoofdrolspelers hun macht misbruiken en manipuleren. Dit is vaste prik. De enige manier om deze giftige groepsdynamiek te doorbreken is door liefhebbende gezagsdragers aan te top van de pikorde te plaatsen. Want veiligheid begint bij de top. Als het regent, dan regent het van boven!
Sta je niet bovenaan, dan heb je alle reden om constant op je hoede te zijn. En stel je voor dat je als kind opgroeit in een dergelijk giftig systeem… welke gevolgen heeft dat voor je ontwikkeling? Bedenk wel: je bent als leerling verplicht lid van de groep! Culture shapes nature.
Een groep is niet alleen een verzameling individuen. Het is ook een zelfstandige entiteit. Dat wil zeggen dat de dynamiek en de kwaliteiten van een groep niet enkel te herleiden zijn tot de individuele eigenschappen van de deelnemers. Groepsdynamica beschrijft de manier waarop groepen en individuele groepsleden handelen in veranderende omstandigheden. Veranderingen roepen emoties en gevoelens op. Deze vormen in een groep een basis voor een gemeenschappelijke perceptie. De groepsdynamiek weerspiegelt zich in het groepsklimaat. Dat klimaat kan worden afgemeten naar de mate van conflicten, betrokkenheid en vermijding [1, 2]. Deelname aan de groep geeft per definitie stress. Daarom corresponderen deze drie factoren ook met de drie fasen van het stressmechanisme (alarm, adaptatie, uitputting). In onderstaande figuur heb ik de bekende fasen van Tuckman/Edison [3, 4, 5] gecombineerd met de fasen in het stressmechanisme (verloop veerkracht) [6]. Zowel de emotionele reactie van een persoon als die van de groep kennen een verloop van mobilisatie naar immobilisatie. De groene fase van betrokkenheid en ontspanning is de fase waarin het veilig is.
Zilveren weken… met zwarte randen
Gouden en zilveren weken zijn de weken aan het begin van het schooljaar en van het kalenderjaar waarin de groepsdynamiek een boost krijgt. Leerlingen moeten weer aan elkaar wennen en in het ritme komen. We beogen de eerder gemaakte afspraken weer af te stoffen en actief te werken aan het groepsklimaat. In de zilveren weken na de kerstvakantie moeten we de draad weer oppakken. Dat kun je mijns inziens nu niet alleen maar doen op de wijze en met de methoden die daarvoor in het onderwijs worden aangewend. Dat heeft te maken met de zwarte rand – en soms is het een gitzwarte rand.
Wat is die zwarte rand? Dat is de dynamiek van het grotere systeem van de huidige tijd. Daar is iedereen bij betrokken, al hebben we lang niet overal invloed op. De sociale impact echter op onze leerlingen is immens. Die kun je niet gauw overschatten. Het kalenderjaar 2021 eindigde in het onderwijs weer op traumatisch wijze. En dat niet voor de eerste keer. Voeg daarbij de voortdurende angst en onzekerheid van een mogelijke positieve test, de angst om te hoesten of een snottebel te hebben én daarop aangekeken te worden, en je hebt voldoende ingrediënten om als kind en als groep psychosociale trauma’s op te lopen. Leerkrachten kunnen zich dan zomaar afvragen: wat is er met mijn groep aan de hand?
Judith Herman [7], expert op het gebied van Trauma en Herstel zegt dat psychische trauma’s een aandoening zijn van de machtelozen. Traumatische gebeurtenissen vernietigen de normale patronen van zorg en zorgzaamheid die bij mensen het gevoel van zeggenschap, zinvolheid, en verbondenheid doen ontstaan. Trauma’s brengen een gevoel van volslagen hulpeloosheid en doodsangst teweeg, omdat iemand (1) wordt overrompeld door de gebeurtenis, (2) het onmogelijk is om eraan te ontsnappen, en (3) tot uitputtens toe wordt blootgesteld aan de gebeurtenis. Traumatische gebeurtenissen doorbreken de normale en complexe verdedigingslinie van de mens. Met als gevolg een hogere prikkelgevoeligheid, aandacht, waarneming en emoties. Dat zijn normale reacties op stressvolle omstandigheden.
Hermans beschrijft drie fundamentele fasen voor herstel. Dit zijn nadrukkelijk opeenvolgende fasen, al lopen ze wel in elkaar over.
Het zorgen voor veiligheid. Alleen waar het niet meer nodig is om constant alert te zijn, ontstaat er ruimte voor de volgende fase. Veiligheid ontstaat waar de eigen autonomie wordt hersteld en bevorderd.
Het reconstrueren van het traumatische verhaal. Dit gaat over betekenisverlening. Wat betekenen mijn ervaringen voor mijn leven? Let wel, het is geen rechtvaardiging van het aangedane onrecht (‘Jij had er ook schuld aan’). Het is juist een ontschuldiging van degenen die het mee hebben gemaakt. Wie dat niet leert, blijft slachtoffer.
Het herstellen van de verbondenheid tussen de overlevenden en de gemeenschap. Pas wanneer iemand weer autonoom op eigen grond kan staan (fase 1) en het traumatische verhaal het eigen verhaal is geworden (fase 2), ontstaat er ruimte voor herstel van verbondenheid. Ruimte voor gezonde deelname aan een gezonde gemeenschap. Voor een rechtvaardige balans tussen geven en ontvangen.
Waar deze drie fasen worden doorlopen, daar ontstaat weer volgende ruimte om te leven.
Hoe ga je om met een groep die een trauma heeft?
Net zomin als we de psychosociale impact van de zwarte rand niet moeten onderschatten, zo moeten we ook onze veerkracht niet onderschatten. Het trauma van de groep moet op dezelfde wijze worden aangepakt als van een persoon.
Zorg voor veiligheid.
Door een liefhebbende gezagsdrager aan de top te zijn. Volmaakte liefde verdrijft de angst. Voel het groepsklimaat aan de conflicten en de betrokkenheid. Welke leerlingen kiezen voor vermijden? Het meeste recht van spreken heb je als je de feiten verzamelt en daarin gedragspatronen ontdekt.
Herstel het gevoel van autonomie. Bespreek met leerlingen de cirkel van invloed en cirkel van betrokkenheid. Bevorder zoveel mogelijk de eigen autonomie. Uiteraard begrenst door recht (ieder zijn eigen plek) en gerechtigheid. Maak je klaslokaal tot een oase van rust. Het lokaal is jouw domein! En voor schoolleiders geldt natuurlijk hetzelfde.
Vermijd en verminder de factoren die angstig maken. Realiseer je dat afstand moeten houden en gezichtsbedekking het gevoel van onveiligheid vergroten. Mensen lezen van het gezicht van de ander af of het veilig is, of er wederkerigheid is en of jouw bijdrage resoneert bij de ander.
Beteugel je eigen angst. Want die is besmettelijk.
Betekenisverlening.
Ieder mens heeft de keuze om goed te doen. Doe wel en kijk niet om. Spreek daarover met je klas. Dat is niet hetzelfde als ‘wat spreken we af? Hoe gedragen we ons goed?’ Nee, hier stel je de vraag: wat is het goede dat jij, dat wij, vandaag gaan doen?! Hoe kunnen wij – ondanks beperkingen – toch goed doen?
Sluit de dag af met de vraag: ‘Waar zijn wij, waar ben jij, vandaag dankbaar voor? Die vraag mag je natuurlijk ook aan het begin van de dag stellen!
Het moet leerlingen ook duidelijk gezegd zijn dat ze niet schuldig zijn aan de situatie. Opmerkingen dat we niet willen dat een ander ziek wordt om schadelijk gedrag te rechtvaardigen, horen niet thuis in een traumasensitief klaslokaal. Dat is manipulatie. Beter zou zijn: hoe zorgen wij goed voor onszelf?!
Herstel van verbondenheid. Pas in deze fase zijn sociale vaardigheden en activiteiten nodig om tot een leefbare gemeenschap te komen. Wie alleen focust op gezamenlijkheid, zonder veiligheid en zinvolheid, boekt geen vooruitgang.
Gezamenlijke fysieke activiteiten – lees sporten en bewegen – helpen ons om onze emoties te beheersen. Het zorgt dat endorfine in onze hersenen vrijkomt waardoor we beter kunnen omgaan met stress en ons welbevinden dus toeneemt. Want zowel voor de leerling die in aan de conflictkant zit, als voor de leerling die vermijdingsgedrag vertonen, helpt bewegen om in het gebied van betrokkenheid te komen. Je dient wel regie te voeren over deze activiteiten en dit niet aan de leerlingen over te laten. Daarmee ben je weer die liefhebbende gezagsdrager.
J. Johnson, „Beware of Storming: Research Implications for Interpreting Group Climate Questionnaire Scores over Time,” International Journal of Group Psychotherapy, vol. 63, nr. 3, pp. 433-446, 2013.
[2]
K. MacKenzie, „The clinical application of a Group Climate measure.,” in Advances in group psychotherapy: integrating research and practice, R. Dies en K. MacKenzie, Red., New York, International Universities Press, 1983, pp. 159-170.
[3]
T. Edison, „The Team Development Life Cycle,” Defense AT&L, pp. 14-17, mei/juni 2008.
[4]
B. Tuckman, „Development sequence in small groups.,” Psychological Bulletin, vol. 63, nr. 6, pp. 384-399, 1965.
[5]
B. Tuckman en M. A. C. Jensen, „Stages of Small-Group Development Revisited,” Group & Organization Studies, vol. 2, nr. 4, pp. 419-427, 1977.
[6]
H. Selye, The stress of life, Revised red., New York: The McGraw-Hill Companies Inc, 1978.
[7]
J. Herman, Trauma & herstel. De gevolgen van geweld – van mishandeling thuis tot politiek geweld, 21e druk (2021) red., Uitgeverij Wereldbibliotheek, 2016.
Deze post is deel 1 van 2 in de serie Metahistorie
In nog geen halfjaar is de wereld door het Corona-virus in een stroomversnelling gekomen. De tijd vóór Corona lijkt een onbezorgde tijd. Die tijd is in onze beleving ook ver weg. En volgens overheden komt die tijd ook nooit meer terug. Ter geruststelling wordt er aan toegevoegd dat een vaccin tegen het virus het leven weer in enige mate zal normaliseren. Het blijkt intussen dat het vrij gemakkelijk is om een samenleving in een lockdown te brengen. Daar is weinig intelligents aan. Alleen angst is voldoende. Sociale distantie is de sleutel. Dat is een directe inperking van de (bewegings)vrijheid. Er is daarom reden om bezorgd te zijn.
Levend ín een tijdgewricht is het lastig om je eigen tijd te duiden. Daarvoor is een helicopterview nodig. Metahistorische en wijsgerige inzichten kunnen daarbij helpen. In de afgelopen jaren heb ik de tijd bestudeerd van een van de meest vooraanstaande Bijbelse profeten: Elijah. Hij is met Mozes de belangrijkste profeet in de Bijbel. Elijah verschijnt zonder nadere aankondiging en de Bijbel presenteert hem alsof iedereen hem kent. Het eerste wat hij doet is een jarenlange droogte aankondigen.
De dagen van de profeet Elijah zijn ook de dagen van de koning Achab van Israël en zijn gemalin Izebel. Zij is een Fenicische koningsdochter en zij speelt een belangrijke rol in de teloorgang van het rijk van Israël, met name vanwege haar banden met de godin Astarthe. Terzijde merk ik op dat Europa haar naam dankt aan een andere Fenicische prinses. Zij werd geschaakt en verkracht door de Griekse god Zeus. En zíjn altaar is te bewonderen in het Pergamon museum in Berlijn.
Het is de profeet Elijah die het volk op de Karmel vraagt wie Heer in hun leven is. Is het Baäl of is het JHWH? Een cruciale vraag voor alle tijden. Elijah stelt deze vraag op het dieptepunt van het koninkrijk van Israël waarover Achab koning is. Wat ging eraan vooraf? Op grond van de beschrijving van de dagen van het koninkrijk van Israël onderscheid ik vijf krachten die in die tijd leiden tot een volledige overheersing van een samenleving.
In een samenleving gaat het altijd om onze verhouding tot de ander. “Men kan het werkelijke karakter van een tijdperk het best onderkennen aan de daarin overheersende verhouding tussen religie en realiteit”, aldus de filosoof Buber. Ziet men God als een beeld van eigen denken of als de Geheel Andere? Is God realiteit of is het een product van de menselijke geest? Nietzsches uitspraak ‘God is dood’ wil volgens Buber zeggen dat de mens onbekwaam is geworden om God als een onafhankelijke werkelijkheid te ervaren. En als gevolg daarvan ziet men ook elkaar niet meer als een onafhankelijke realiteit. Van object-object verschuift het denken naar object-subject. Men ziet de ander niet meer als object – een tegenover, maar als een voorwerp (subject) waarover men naar believen kan beschikken. Een gebruiksvoorwerp in plaats van het onderwerp van dialoog.
Het zijn drie terreinen waarop altijd strijd wordt geleverd: geest, geld en gezag. In dat krachtenveld leidt elk van de volgende vijf krachten tot de dood van een stukje menszijn en dus van de samenleving. Elke kracht heeft daarom een specifieke uiting en een gevolg in de samenleving.
1. Verdelen
Koning Salomo was de laatste koning van het ongedeelde koninkrijk van Israël. Daarna werd het rijk verdeeld over Rehabeam (koninkrijk van Juda) en Jerobeam (koninkrijk van Israël). Jerobeam verdeelde de godsdienst. Hij maakte een variatie op dat wat Juda en Israël nog gezamenlijk hadden: de dienst aan JHWH. Na hem lezen we dat het leger wordt verdeeld, dat het volk wordt verdeeld, en dat tenslotte de gedachten worden verdeeld.
In onze tijd noemen we dat (mentale) segregatie. Dit is niets nieuws. Het wordt pas een probleem als mensen tegenover elkaar komen te staan en elkaar niet meer kunnen of willen begrijpen. In een sociaal onveilige samenleving – en dat is het meestal – gaat ieder individu voor de eigen overleving. Individualisering, decennialang onze samenleving ingedragen, is het proces waardoor mensen meer als individu dan als groep in de samenleving komen te staan. Veranderingen in sociale verhoudingen in de maatschappij gingen vooraf aan de transitie naar individualisme, met onder meer ontzuiling en secularisatie tot gevolg. Mensen richten zich meer op hun persoonlijke doelen en minder op gezin of gemeenschap. Individualisering legt de nadruk op het maken van eigen keuzes en eigen vrijheid. De keerzijde is een houding van ieder-voor-zich en passiviteit. Zeker in crisistijd. Dan hamsteren we wc-papier.
Onze huidige omgeving kenmerkt zich door een ontbrekende begrenzing van data, tijd, plaats, en autoriteit. De mens in deze samenleving heeft te dealen met een overmaat van informatie, terwijl het besef van tijd, plaats, en richting verdwijnt. Dat leidt niet alleen tot overprikkeling, maar vooral in toenemende mate tot fundamentele onzekerheid. En onzekerheid voedt angst.
Mensen gedragen zich zoals ze denken. Zoals ze denken, zo worden ze gedreven. Follow the money and follow the mind. Je zult zien dat je dan uitkomt bij de macht. Verdeel en heers is een aloud principe. Het creëren van wanorde en chaos. Men weet dan niet meer ‘wat men ervan moet denken’.
2. Binden
Jerobeam, de eerste koning van het koninkrijk van Israël, wist het volk te binden door een alternatieve godsdienst in te stellen. Eentje die leek op wat men gewend was. Zijn voorbeeld kreeg navolging. Zo hield de vader van koning Achab – Omri – er uiteindelijk eigen gewoontes op na, die hij aan het volk oplegde. En elk alternatief resulteert in een verder afglijden van deze samenleving en een versterking van de positie van de macht. Steeds lezen we dat de koning deed wat kwaad was – in de ogen van de Heer.
Na polarisatie is het zaak om het volk weer bij elkaar te brengen. Managing the mess is managing the mass by managing the mind. Deels kan dat via ‘brood en spelen’, al is dat meer een zoethoudertje. Voor machthebbers geldt altijd de vraag: hoe houd je de massa onder controle. The price of a successful attack is a constructive alternative. Deze uitspraak van Alinsky is een mooi voorbeeld van de trits ‘these – antithese – synthese’. De filosoof Hegel hanteerde overigens de drieslag ‘concreet-abstract-absoluut’. Deze drieslag is de methode achter het binden. Twee uitersten worden gebonden in iets dat absoluut wordt. Er is geen weg terug. Ik noem twee actuele voorbeelden.
Het is coronatijd en ‘het virus is onder ons’. Derhalve nemen we –beslist geen halve- maatregelen. Onze vrijheid wordt ingeperkt. ‘We kunnen alleen van het virus winnen als we het samen doen. De overheid trekt alles uit de kast om ons dat duidelijk te maken. Een bijna wekelijkse persconferentie en een ‘address to the nation’ van de premier. Matrixborden boven de snelweg met bemoedigende oproepen. Banners onder elke youtube-video (wie heeft dat eigenlijk betaald?). Reclames van bedrijven over afstand houden alsof ze hun eigen product aanprijzen. Was het alleen naamsbekendheid creëren of ook op verzoek van de overheid? Het nieuwe normaal is de moraal. Totdat er een vaccin komt. Dat is de synthese en het klinkt niet als een belofte. Het is een reële mogelijkheid dat het ten koste gaat van onze vrijheid. Dan gaat er iets van ons dood.
Het andere voorbeeld. De tragische dood van een zwarte man door politiegeweld heeft op veel plaatsen in Amerika geleid tot tegengeweld. Geweld door BLM als een antithese. Het is selectieve verontwaardiging. In de synthese roept men om hervorming – uitkleding van de politie (defunded and abolished). De rellen gaan echter niet meer over het leven van de zwarte bevolking. De kwestie lijkt verworden tot de vraag of je voor of tegen de politie bent, voor of tegen een gevestigde orde. The issue is never the issue. The issue is always the revolution. Het is dus zaak te zien wat de onderliggende denkbeelden van de antithese zijn. BLM omschrijft haar eigen founders als drie radical black organizers. Zij hangen het marxisme aan en zijn radicale feministen. De BLM-beweging ontvangt vele miljoenen van zakelijke en politieke sponsoren. Voor een beweging die sinds 2013 bestaat is dat een knappe prestatie. Achter de legitiem klinkende naam van de beweging lijkt dus een harde politieke organisatie schuil te gaan, die gebruik maakt van intimidatie, geweld en macht om haar doel te bereiken. En wie er tegen ingaat, krijgt de wind van voren. Of erger.
3. Overheersen
In het koninkrijk van Israël werd het ene koningshuis door het andere omgebracht om zelf aan de macht te komen. Achab deed iets wat nog geen enkele andere koning van Israël had gedaan: hij onderwerpt zich de Baäl. En dat deed hij omdat zijn vrouw hem ophitste. Achab werd het subject van Izebel. Hij leverde zijn autoriteit in. Izebel is geen liefhebster van de waarheid, maar een dame bekend met dominantie, manipulatie, tolerantie, en intimidatie. Izebel doodde al de profeten van Israël. Tolerantie wil zeggen dat je kunt doen en zeggen wat je wilt, zolang het niet ingaat tegen de heerser. In het Romeinse rijk was dat de praktijk. Eigen goden zijn prima, mits niet boven de keizer van Rome gesteld.
Ondanks het samenbindende geluid staan er altijd mensen op die een kritisch tegengeluid geven. Mensen die op zoek gaan naar waarheid. Om een samenleving te overheersen is het daarom zaak om de communicatie en informatiestromen te beheersen. Alleen het partijgeluid mag klinken. Er moet één front worden gevormd. Het behoeft geen toelichting dat in deze fase massamedia belangrijk zijn voor de leiders.
De fundamentele onzekerheid die ik onder het eerste punt aanstipte, wordt versterkt door mis- en disinformatie. In iedere strijd is het verspreiden van disinformatie onderdeel van de strategie. Misinformatie wordt overigens ook verspreid door waarheidszoekers die de gave van onderscheid nog niet hebben. Maar niet de waarheidszoekers zijn het probleem. Het zijn de waarheidsvinders die je uit moet schakelen. Zoals Izebel de profeten – degenen die de waarheid spraken – doodde. En dat doe je in elk geval op twee manieren. 1. Censuur in de media en 2. Shoot the messager. In de afgelopen weken heb je de volgende shootings kunnen zien:
Je hebt een bedenkelijke reputatie
Je bent niet gekwalificeerd
Je verhaal is niet foutloos op de feiten
Je bent overbezorgd
Je bent een complotdenker
Je bent niet solidair en houdt geen rekening met anderen
Wie afwijkt van de mainstream – wetenschapper is niet – wordt gemarginaliseerd en onmiddellijk in de hoek gezet als complotdenker. Het is opvallend hoeveel wetenschappers en medici wereldwijd in deze coronatijd een tegengeluid geven. Dat geluid wordt ook geregeld gecensureerd. Het is een ‘beschaafde’ vorm van de huidige cancel culture. Dat is het publiekelijk terugtrekken van steun aan een persoon of bedrijf na een –vermeende- misstap of aanstootgevende uitlating.
Ik zie nog een andere trend. We schrijven in onze dagen geschiedenis. Maar de geschiedenis wordt ook hérschreven. Het gaat dan niet over een begrijpelijke herziening of nuancering, maar om reframen of zelfs uitwissen. Beelden worden gemaakt om de gedachten vorm te geven. Het verwijderen is dat ook. Het herschrijven gaat gepaard met een beeldenstorm en nogal eens met woede en geweld. Is dit ook niet een uiting van de cancel culture?
De waarheid struikelt op de straat en wat recht is kan niet binnenkomen, schreef een profeet honderden jaren geleden.
4. Bezitten
Izebel nam het land spiritueel in bezit. Zij doodde de profeten van Israël en importeerde priesters en priesteressen van haar eigen godsdienst. Zij aten van de tafel van Izebel. Achab op zijn beurt richtte een altaar op in de Baältempel in de hoofdstad Samaria en een Asjerapaal. Baäl betekent heer of echtgenoot. Achab was overigens niet de eerste koning die dat deed. Dat proces was al bij koning Salomo begonnen. In het natuurlijke leven geldt het spreekwoord: wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Het spirituele is de tegenhanger: wiens woord men spreekt, diens brood men eet.
Wat kunnen we hieruit leren? Twee punten. Allereerst, het proces van bezit nemen is een langdurig proces, dat zichtbaar wordt als je de grote lijnen gaat bekijken. Het tweede is dat er een macht achter de macht is.
Bezit staat tegenover schuld. En schuld leidt tot slavernij en onderdrukking. Het ene na het andere pakket steunmaatregelen (lees geld) wordt ingezet. De leiders van de EU hebben een steunpakket van honderden miljarden euro afgesproken. Dat zijn schuldbriefjes. En schuld wordt uiteindelijk vereffend met grond, grondstoffen en arbeid. Met land. Of je hypotheek nu is afbetaald of niet.
Land is de plaats waar je kunt leven. Waar je je vrij kunt bewegen. Echter, wiens bewegingsvrijheid wordt ingeperkt, die komt in de verdrukking. De landbezitter gaat ook over wie waar mag zijn en onder welke voorwaarden. Zie wat de landbezetter in de Tweede Wereldoorlog deed. Joodse burgers werden naar een plek gedreven en hun bezit in beslag genomen. Anderen hadden in die tijd een ausweis nodig, waarop stond aangegeven wie, wanneer en waar men vergunning had om te werken. Ik hoef er niet aan te herinneren dat dit gebeurde in het beschaafde Europa.
In het hedendaagse China is massa-surveillance door de overheid dagelijkse praktijk. Honderden miljoenen videocamera’s houden je in te gaten en de Chinese overheid ontwikkelt een sociaal creditsysteem waarmee jouw betrouwbaarheid wordt beoordeeld. Je sociale gedrag wordt daarmee gekoppeld aan de systemen van de overheid. Overigens werkt gezichtsherkenning beter als je voldoende afstand van elkaar houdt.
Huid voor huid, al wat hij heeft, zal hij geven voor zijn leven. Control healthcare and you control the people. Het is daarom een cruciale vraag of een Covid pass en een vaccin eigentijdse vormen van overheidssurveillance zijn of gaan worden. Het gaat dan niet meer over je identiteit (zoals een paspoort), maar over je gedrag. Hierboven heb ik al gezegd: gedrag weerspiegelt onze gedachten.
En een slaaf kan geen twee heren dienen.
5. Offeren
Jericho is de stad van de geur, van de gedachte, van de cultuur. Ook dat is een uitstekende metafoor. De stad als cultuurdrager. De muren van deze stad waren honderden jaren eerder gevallen, toen het volk Israël het land in bezit nam. Men zou alleen in een vrij land kunnen leven als de Kanaänitische cultuur van onbarmhartigheid teniet werd gedaan. De veroveraar van Kanaän, Jozua, verordende daarom dat de muren van de stad niet mochten worden herbouwd. Wie dat toch deed, zou te maken krijgen met de dood van zijn zonen. Dat was geen dreigement, maar een waarschuwing. Achab sloeg die in de wind en liet de muren van Jericho herbouwen. Dat kostte de bouwer Hiël zijn oudste en zijn jongste zoon. Beide jongens werden als een bouwoffer ingemetseld. De god Baäl vraagt om mensenoffers.
De laatste stap naar de totale overheersing van een samenleving is het opofferen van de toekomst. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Tenzij de jeugd geen toekomst meer heeft. Het is de ultieme vorm van de cancel culture. In elke dictatuur wordt de stap gezet van onderdrukking naar vervolging. Voorbeelden te over, in de geschiedenis en in dag van vandaag. Ik meen echter te zien dat ook in niet-dictatuur een cultuur van onbarmhartigheid aanwezig kan zijn. Een cultuur waar de dood als uitkomst wordt gezien. Dan ziet men het leven als voltooid.
En er zijn meer vormen om de toekomst teniet te doen. De ontwrichting van de economie leidt tot werkloosheid, armoe, stress en gezondheidsproblemen. Voor zeer velen is het toekomstperspectief in enkele maanden radicaal gewijzigd. Wereldwijd.
Het is een biologisch principe dat de fitste, dat is degene die het meest is aangepast, overleeft. En als ik heerser van de wereld zou zijn en mijn leefomgeving in ogenschouw neem, dan is de conclusie dat er teveel mensen op deze aardbol zijn, gemakkelijk te trekken. Want mensen veroorzaken klimaatproblemen. En barmhartigheid zit niet in onze leefomgeving. Die zit alleen in mensen. Of niet. *)
Deze laatste kracht resulteert in het afdanken van gebruiksvoorwerpen.
6. Tot besluit
De profeet Elijah hield het volk een keuze voor: welke Heer wil je volgen?
Tien jaar geleden hadden we de Mexicaanse griep. Nieuwsitems uit die tijd lijken sprekend op die van onze tijd. Er is een belangrijk verschil met die tijd: angst. En angst is een irrationeel begrip. Angst wordt alleen beteugeld door autonomie, een van de drie psychologische basisbehoeften van de mensen. Autonomie is niet hetzelfde als doen wat je zelf wilt. Autonomie bestaat bij de gratie van grenzen. Maar waar die grenzen worden overschreden, daar is de vrijheid in het gedrang. Dan moeten we ons daar zorgen over maken. Veel zorgen.
Structurele sociale onveiligheid heet in het dagelijks leven pesten. Het komt voor in elke school en op de werkvloer. Het komt voor waar mensen samenleven en samenwerken. Wie bovenaan de pikorde staat, is het meest veilig. En precies de bovengenoemde krachten zijn in een dergelijke giftige omgeving te herkennen. Wat in het klein gebeurt, gebeurt dus ook in het groot.
*zie https://www.youtube.com/watch?v=1qytoiYQ8Wc&list=WL&index=7&t=3s vanaf ong. 5.00 min. Offer aan de goden.
Deze post is deel 2 van 2 in de serie Metahistorie
Bron: Het Lucifer Effect (Ph. Zimbardo, 2007/2018, p. 569-575).
Cults want to own your mind and body
Hoe ontwikkel je weerstand tegen strategieën die ons in willen laten stemmen met iets waar we het niet mee eens zijn? Hoe kun je het goede aanwakkeren en het negatieve elimineren? Zimbardo formuleert tien stappen die ieder mens kan zetten. Tegen dehumanisering en deïndividuatie.
1. Geef je fouten toe. Wie vooruit kijkt, heeft geen behoefte om zijn fouten te rechtvaardigen en te rationaliseren. Cognitieve dissonantie verdwijnt vanzelf na confrontatie met de werkelijkheid.
2. Let op! Wees alert op sleutelwoorden van manipulatoren en op de voordehand liggende tekenen van manipulatie. Ruil je gebruikelijke toestand van gedachteloosheid in voor een toestand van oplettendheid. Kritisch denken verhoogt je weerstand:
a. Vraag naar bewijs
b. Eis om uitleg en verduidelijking
c. Tracht te bepalen of het middel erger is dan de kwaal
d. Stel je allerlei scenario’s voor van ieder standaardgebruik
e. Wijs simplistische oplossingen als lapmiddel van de hand
f. Moedig kritisch vermogen van je kinderen aan
g. Maak je kinderen alert op misleidende tv-reclames
h. Help je kinderen om wijzere en bewustere kennisconsumenten te worden.
3. Wees verantwoordelijk. Wie verantwoordelijkheid neemt, heeft het heft in handen. “De mate waarin u zich conformeert aan antisociale groepsnormen, wordt altijd ondergraven wanneer u uw eigen verantwoordelijkheid opeist en die verantwoordelijkheid niet bij de groep legt.”
4. Bewaak je eigen identiteit. Sta niet toe dat anderen je in een hokje, een categorie plaatsen, als een object.
Zeg je naam
Maak oogcontact
Geef informatie die je identiteit versterkt en sta erop dat anderen dat ook doen
Zoek gemeenschappelijke grond.
Breng aan het licht. Anonimiteit en heimelijkheid duiden op een verborgen agenda.
Ondersteun initiatieven die eigenwaarde ondersteunen
Doe niet mee aan stereotypering
5. Respecteer gezag, rebelleer tegen onrechtmatige autoriteit.“Velen hullen zich in de mantel van het gezag, zijn pseudoleiders, valse profeten, bedriegers of propagandisten voor hun eigen zaak die men niet zozeer zou moeten respecteren, als wel publiekelijk zou moeten blootstellen aan een kritische evaluatie.”
6. Heb je onafhankelijkheid lief, ook al wil je door de groep worden geaccepteerd. Want er zijn tijden waarin zich conformeren aan de groepsnorm haaks staat op het algemeen belang.
7. Hoed je voor waanvoorstellingen. “De manier waarop iets gepresenteerd wordt, is vaak van grotere invloed dan de argumenten die een betoog ondersteunen.”
8. Houdt je tijdsperspectief in balans. Je kunt weerstand bieden door je vast te houden aan de persoonlijke normen en waarden die in het verleden golden. Wie alleen in het hier-en-nu leeft, wordt het sterkst beïnvloed door de actuele situatie.
9. Geef je rechten als mens en burger niet op voor de illusie van veiligheid. “Vaak krijgen manipulatoren macht over ons door een Faustiaans contract aan te bieden: u zult veilig zijn, mits u een deel van uw persoonlijke of burgerlijke vrijheid overdraagt aan een autoriteit. (…) Erich Fromms klassieker Escape from Freedom herinnert ons eraan dat dit de eerste stap is naar fascisme, zelfs in een democratisch bestel.”
10. Bestrijd onrechtvaardige systemen. Door een verbond aan te gaan met gelijkgestemden vergroot je je weerbaarheid en kun je het verschil maken. Kritische vragen betreffende de mentaliteit van het groepsdenken is een vorm van weerstand. Systemen hebben een grote kracht. Jouw weerstand zal door het systeem worden uitgelegd als ‘verward’. Weerstand van twee personen is een ‘onderonsje’. Maar door de weerstand van een drietal ontstaat serieuze oppositie.
Zie ook de Resisting Influence Guide (www.lucifereffect.com)
